[container] Um sjónrænan þátt sýningarinnar Karitas.
Leikmynd: Finnur Arnar Arnarson.
Búningar: Þórunn Elísabet Sveinsdóttir.
Lýsing: Ólafur Ágúst Stefánsson.
Svartur er litur leiksýningarinnar Karitas sem sjá má í Þjóðleikhúsinu þessar vikurnar. Svartklætt fólk, rökkur á sviðinu og leikmyndin teiknar svartstrikótta mynd í rýmið. Það ríkir sem sagt sorti yfir þeirri Íslandsmynd sem rammar inn lífshlaup listakonunnar Karitasar, sorti fátæktar, vinnuþrælkunar, vonleysis og deyfðar. En þó býr fegurð í öllum þessum sorta, líkt og í myndum færeyska málarans Mikines af fólki á leið í jarðarför. Það leynist von og styrkur undir dökku yfirborðinu.
Karitas er sýnd á stóra sviðinu. Leikmynd Finns Arnar Arnarsonar er líka stór, fyllir út í gjörvallt snúningssviðið og teygir sig hátt upp, virkar við fyrstu sýn hreinlega of stór, flókin og yfirgnæfandi fyrir sviðið, ekki síst þar sem hún stendur svo framarlega. En leikmyndin er aftur á móti fíngerð og full af lofti, leikrýmum og hólfum og verður því ekki eins óþægilega yfirgnæfandi þegar sýningin fer almennilega í gang. Þessi risastóra grind er vel nýtt, full af fólki alla sýninguna, sívinnandi, þöglum og svartklæddum Íslendingum sem verða hluti leikmyndarinnar.
Grind þessi er gerð úr rekaviði og minnir við fyrstu sýn mest á risastóra fiskþurrkunarhjalla með öllum sínum borðum og trjábolum þvers og kruss, sem er sannarlega við hæfi í sögu sem gerist fyrst og fremst í íslenskum sjávarplássum. Utan á grindinni hangir segldúkur sem hægt er að hífa upp og láta síga niður. Með úthugsaðri baklýsingu teiknar skuggamynd viðargrindarinnar myndir á segldúkinn, eins og skissur dregnar með svörtu koli á ljósan flöt, óreiðu á striga. Eftir því sem leikmyndinni er snúið í takt við breytingar á lífi Karitasar, teiknast nýjar og nýjar myndir á dúkinn og hver ný hlið grindarinnar reynist virka vel, bæði sjónrænt og praktískt.
Fyrir utan rekaviðargrindina er fátt á sviðinu. Eitt lítið eldhúsborð og fáeinir ósamstæðir, gamlir stólar standa fremst á hægri sviðsvæng og eru eldhúsið í Öræfasveit, sú nútíð sem Karitas er stödd í. Úr þessu eldhúsi er fortíðin rifjuð upp og sagan sögð. Einn gamalla járnþvottabali stendur fremst á miðju sviðinu og fótstigin saumavél á borði birtist örlítið aftar. Þvottabalanum er síðar skipt út fyrir lítinn dívan. Sýningin er að mestu leyti leikin mjög framarlega á sviðinu, væntanlega til að skapa nánd við Karitas sjálfa, sem allan tímann stendur á sviðsbrúninni. Sviðsgrindin háa býr auk þess til mjög lóðrétt og nálægt leikrými fyrir aðrar persónur. Ég rifjaði upp orð Hallgríms Helgasonar um Konuna við 1000 gráður sem hann kallaði „stórasviðssýningu á litlu sviði“ og það hvarflaði að mér hvort Karitas væri ekki hreinlega litlasviðssýning á stóru sviði.
Búningar Þórunnar Elísabetar Sveinsdóttur eru meira og minna svartir og mætti kalla stíl þeirra Íslandsklassískan. Þeir eru gamaldags án þess að vera alveg niðurnjörvaðir í ákveðna períóðu, þarna eru upphlutir og peysuföt í bland við einfalda kjólgopa, sparilegri kjóla, pils og treyjur. Snið og efni hæfa hverri persónu. Þannig er Karitas sjálf allan tímann í einföldum, hnésíðum kjólgopa og því hægur vandi fyrir hana að stökkva fram og til baka í tíma, verða að stúlkunni Karitas þegar með þarf. En Karitas er í vissum skilningi ávallt bernsk, hún á erfitt með að fóta sig í lífinu án aðstoðar og tapar eins og barn aldrei þeim hæfileika að geta séð umhverfi sitt upp á nýtt. Móðir hennar er aftur á móti á kolsvörtum upphlut og systirin Bjarghildur klæðist peysufötum eftir að hún er orðin ráðsett frú í Skagafirði.
Svarti liturinn er brotinn upp annað veifið með smáatriðum eins og hvítum blúndukrögum, hvítum svuntum og handprjónuðum golftreyjum í norrænum stíl, sem kallar fram myndir Carls Larsson af sænskum alþýðukonum. Sigmar, maður Karitasar, er frá upphafi í hvítri skyrtu, sem hæfir manni sem er svo fallegur að alls staðar er eftir honum tekið. Hárauður litur birtist stundum í sýningunni og stendur fyrir listina: Karitas klæðist hárauðu utan yfir svartan kjólinn þegar listin hefur yfirhöndina í lífi hennar. Þannig er hún í rauðu flauelskoti yfir kjólnum þegar hún er nýkomin heim frá Kaupmannahöfn úr listnámi og svo aftur í rauðum slopp yfir kjólinn þegar hún skapar sem mest af verkum í torfkofanum á Borgarfirði eystri.
Sjálf listagyðjan birtist síðan undir lok sýningarinnar í líki gamla kennarans hennar, frú Evgeníu, íklæddri hárauðum síðkjól. Einnig birtist faldskrýdd fjallkona á skærbláum kyrtli undir lok sögunnar á toppi Hvannadalshnjúks, en á því augnabliki sér Karitas loksins af fjallstindinum út fyrir sitt innilokaða líf og inn í nýja tíma. Þannig kalla tveir skærir litir Karitas burt frá því svarta og erfiða lífi sem hún hefur lifað fram að því. Á heildina litið þóttu mér búningar Þórunnar sterkir í látleysi sínu, ljá sýningunni alvöruþunga og draga vel fram í svörtu tímaleysi sínu drungalega og tilbreytingarlausa ævi stritandi almúgans á Íslandi – og undirstrika í leiðinni þrá Karitasar eftir litríkara lífi.
Ólafur Ágúst Stefánsson hannar áhrifaríka og eftirtektarverða lýsingu. Hálfgert rökkur ríkir í sýningunni allri, eins og tekið var fram í upphafi, þessi stöðuga tvílýsi sem umlykur íslenska alþýðu, allt þetta fólk sem Karitas er umvafin meðan hún sjálf óskar sér helst einverunnar. Lýsingin er þannig sparleg en þeim mun markvissari á þeim stöðum þar sem fókus sýningarinnar er hverju sinni. Hún er yfirleitt litlaus nema þegar Karitas talar um verk sín, þá birtast litir sem lýsa leikmyndina upp innan frá og búa til myndverk. Ein skemmtileg útfærsla á því er að Karitas heldur sjálf á kastara og varpar skuggamyndum á tjald af stól sem á sviðinu stendur. Lýsing Ólafs er skapandi og fær mann öðru fremur til að skynja listrænt eðli aðalsöguhetjunnar í dauflegu umhverfi.
Margt er mjög fallega leyst sjónrænt í þessari leiksýningu. Sterkar, myndrænar senur sitja fast í minninu, eins og þegar Karitas og Sigmar missa ungan son sinn og hann verður að laki sem brotið er saman og handlangað upp háa leikmyndina í hendur engilsins, eða þá þegar Karitas málar blóð á hendur systra sinna í fiskverkuninni. Ég er reyndar ekki frá því að sýningin Karitas sé einmitt einna sterkust á sjónræna sviðinu þótt deila hefði mátt um það hvort stóra svið Þjóðleikhússins sé rétta umgjörðin fyrir hana. Um leikverkið sjálft, leikgerðina, leikstjórn og frammistöðu leikaranna kemur hins vegar í hlut annarra að skrifa.
Sigríður Ásta Árnadóttir, textílhönnuður og meistaranemi í Hagnýtri ritstjórn og útgáfu.
[/container]
Leave a Reply