Í námskeiðinu Chomsky: Mál, sál og samfélag mun ég fjalla um áhrif kenninga Noam Chomskys á rannsóknir á máltöku barna en það hugtak er notað um það ferli þegar börn tileinka sér móðurmál sitt í æsku.
Eins og rætt verður um í námskeiðinu er Chomsky upphafsmaður málkunnáttufræðinnar (e. generative grammar) sem talin er hefjast með útkomu bókarinnar Syntactic Structures árið 1957. Málkunnáttufræðingar telja að börn geti ekki lært móðurmál sitt með því einu að heyra það talað í kringum sig. Eitthvað fleira verði að koma til og gera verði ráð fyrir að mönnum sé ásköpuð ákveðin málfræðiþekking, eða nánar tiltekið að þau málfræðiatriði sem eru sameiginleg öllum tungumálum heimsins séu mönnum meðfædd. Í þessu sambandi er talað um algildismálfræði (e. universal grammar, UG). Börn komi því ekki í heiminn algjörlega óundirbúin undir máltökuna heldur viti þau fyrirfram eitthvað um eðli og uppbyggingu tungumála. Chomsky og málkunnáttufræðingar gera ráð fyrir að þessi áskapaða málfræðikunnátta takmarki þær hugmyndir sem börn gera sér um móðurmál sitt og vísi þeim veginn þegar þau byggja upp málkerfi sitt stig af stigi á unga aldri.
Mörgum hefur þótt ótrúverðugt að menn komi í heiminn með ákveðna málfræðiþekkingu, en eftir því sem þekkingu manna á málstöðvunum í mannsheilanum, næmiskeiði fyrir mál og erfðafræði (einkum svokölluðu FOXP2-geni) hefur fleygt fram hefur kenning Chomskys um meðfædda málhæfni notið meiri vinsælda. Málkunnáttufræðingar gera sér að sjálfsögðu ljóst að meðfæddir hæfileikar til máltöku eru ekki nóg til að læra mál. Börn verða að umgangast fólk og tengjast því tilfinningalega til þess að ná valdi á móðurmáli sínu. Máltækið „Því læra börnin málið, að það er fyrir þeim haft“ er því enn í fullu gildi þó það segi ekki alla söguna um það hvernig börn fara að því að ná valdi á móðurmáli sínu.
Kenning Chomskys um meðfæddan málhæfileika manna vakti áhuga málfræðinga á barnamáli. Heimspekingar, kennarar og fleiri höfðu löngum leitað svara við spurningum um uppruna og eðli mannsins í barnamáli en það var fyrst á 19. öld sem málfræðingar fóru að gefa gaum að máltöku barna. Þá voru það einkum málfræðingar sem fengust við söguleg málvísindi sem sýndu máltöku áhuga, en þeir töldu að rannsóknir á barnamáli gætu varpað ljósi á málbreytingar og þróun tungumála. Máltökurannsóknir þóttu þó lengi vel lítilsverðar og lítt til þess fallnar að auka skilning manna á eðli tungumála. Það var ekki fyrr en Chomsky setti fram hugmyndir sínar sem athygli málfræðinga beindist í alvöru að máltöku barna. Þessi áhugi málkunnáttufræðinga á barnamáli stafar af því að það er eitt af aðalmarkmiðum þeirra að lýsa algildismálfræðinni, eða málhæfni manna við upphafsstig máltökunnar. Með kenningu Chomskys um meðfæddan málhæfileika manna urðu rannsóknir á máltöku barna skyndilega miðpunkturinn í öllum málfræðirannsóknum þar sem þær geta varpað ljósi á algildismálfræðina. Ef mönnum er ásköpuð ákveðin málfræðiþekking ætti hún að móta mál barna alveg frá upphafi. Þessi nýja sýn á gildi máltökurannsókna hefur valdið því að á undanförnum áratugum hefur hlaupið mikil gróska í rannsóknir á máltöku barna og málfræðingar víða um heim vinna nú að því að rannsaka hvernig börn ná valdi á móðurmáli sínu. Markmið málfræðinga sem fást við þessar rannsóknir er ekki aðeins að lýsa máli barna og þeim stigum sem þau ganga í gegnum í málþroska heldur leitast þeir einnig við að leggja sitt af mörkum til þróunar almennrar málfræðikenningar. Þeir reyna að komast að því hvað máltaka barna getur sagt okkur t.d. um algildismálfræðina og meta hvort ástæða sé til að endurskoða kenninguna út frá niðurstöðum máltökurannsókna.
Kenning Chomskys um meðfæddan málhæfileika manna hefur ákveðið forspárgildi. Hún spáir því að ung börn búi yfir ákveðinni málfræðiþekkingu og máltökuferlið sé reglubundið, en ekki tilviljunarkennt, þar sem algildismálfræðin setur villum barna skorður. Þessi kenning samrýmist vel niðurstöðum rannsókna á máltöku barna. Ung börn virðast hafa ákveðna hugmynd um hvernig mannleg mál eru uppbyggð og máltaka þeirra er á ýmsan hátt fyrirsegjanleg. Þannig feta börn með eðlilegan málþroska yfirleitt sömu slóð þegar þau tileinka sér móðurmál sitt, þ.e. þau fara svipaða leið í gegnum völundarhús máltökunnar. Máltaka flestra íslenskra barna er t.d. áþekk í grófum dráttum og margt er sameiginlegt með máltöku íslenskra barna og erlendra barna víða um heim. Sömu eða svipuð frávik frá málkerfi fullorðinna einkenna mál barna á máltökuskeiði og þessi frávik eru mögulegt mannlegt mál að því leyti að þau eiga sér yfirleitt fyrirmyndir í málumhverfi barnanna eða einkenna önnur tungumál. Tilteknar reglur sem eiga ekki við um móðurmál barns en kunna að gilda í öðrum tungumálum geta samt sem áður komið fram sem frávik í máli barnsins þegar það byggir upp málkerfi sitt. Þannig getur málfræðiregla sem gildir til dæmis í færeysku en ekki í íslensku komið fram sem frávik í máltöku íslenskra barna á ákveðnu málþroskastigi. Það er því ekki alltaf þannig að finna megi líklega fyrirmynd að ákveðnum frávikum í máli barna í málumhverfi þeirra.
Í fyrirlestri mínum í námskeiðinu mun ég ræða þessi atriði og rekja niðurstöður íslenskra og erlendra máltökurannsókna sem styðja kenningu Chomskys um meðfæddan málhæfileika manna. Þessar rannsóknir benda til að ung börn búi yfir ótrúlega mikilli málfræðilegri kunnáttu. Ég mun aðallega beina sjónum mínum að setningafræðilegum atriðum í máltöku barna og m.a. rekja niðurstöður rannsókna minna á stöðu og færslu sagna í setningum þriggja íslenskra barna á aldrinum eins til þriggja ára. Niðurstöður þeirra rannsókna eru mjög afgerandi og benda til að ung íslensk börn sem eru nýfarin að mynda setningar í móðurmáli sínu fylgi þeim reglum sem setningafræðingar gera ráð fyrir að gildi um stöðu og færslu sagna í málum eins og íslensku. Þessa staðreynd má túlka sem stuðning við kenningu setningafræðinga um færslu sagna og þá meðfæddu málkunnáttu sem börn eru talin búa yfir samkvæmt hugmyndum Chomskys.
Sigríður Sigurjónsdóttir,
prófessor í íslenskri málfræði
Leave a Reply