Skáldsagan Ósýnilegi verndarinn (sp. El guardián invisible, 2013), í þýðingu Sigrúnar Ástríðar Eiríksdóttur, kom út hjá Angústúra útgáfunni árið 2017. Sagan er fyrsti hluti Baztán þríleiksins svokallaða (sp. Trilogía del Baztán) eftir spænska rithöfundinn Dolores Redondo (1969).[1] Þríleikurinn vakti strax mikla athygli og náði áður óþekktum vinsældum í heimalandinu, þar sem á aðra milljón eintaka hafa selst. Þríleikurinn flokkast til glæpasagna og aðalpersóna verkanna er Amaia Salazar, lögregluvarðstjóri, sem „fylgir alltaf sömu venju þegar hún er boðuð á morðvettvang“(bls. 9). Lesandinn fylgir Salazar þegar hún tekst á við röð morða á ungum stúlkum samhliða því að komast að ýmsum leyndarmálum um uppvöxt hennar og unglingsár. Sögusvið Baztán þríleiksins er norður Spánn, nánar tiltekið landsvæði í Pireneafjöllum á landamærum Baskalands og Navarra héraðs.[2] Langir djúpir dalir, há fjöll, beljandi ár, þétt skóglendi og afskipt smáþorp leggja Redondo til sögusvið þar sem munnmæla- og goðsögur ýmiskonar hafa vaðveist um aldir.
En það er ekki einungis fyrir óvenjulega og myndræna framsetningu voveiflegra atburða sem textinn vekur áhuga, heldur ekki síður fyrir það hvernig þjóðsögur svæðisins eru samtvinnaðar framrás morðsögunnar og persónulegri reynslu Salazar lögregluvarðstjóra. Krydd textans er öðru fremur margbrotið plott og óvæntir snúningar sem áhrifamiklar matarlýsingar bragðbæta enn frekar – enda höfundur útlærður kokkur og veitingahúsaeigandi. Þar hafa hinar svonefndu txantxigorri-kökur ekki hvað síst vakið athygli enda einkennismerki fjöldamoðingjans sem að lokum kemst uppum í Ósýnilega verndaranum.
„Augu stúlkunnar störðu inn í eilífðina og munnurinn var hálfopinn, að því er virtist af undrun […] Öll fötin hennar virtust hafa verið skorin snyrtilega í sundur niður eftir miðju, frá hálsi niður á læri og lágu til beggja hliða eins og umbúðir utan um hálfopnaða, hryllilega gjöf. […] Hún (Salazar) virti fyrir sér handleggina sem lágu niður með síðum líksins. Hendurnar voru hvítar, tandurhreinar og lófarnir sneru upp. […] „Það lítur frekar út fyrir að hann hafi fjarlægt þau (skapahárin) til að setja þetta í þeirra stað,“ sagði hún og benti á gullna og mjúka köku sem hafði verið lögð yfir hárlaus sköp stúlkunnar“ (bls. 16 og 17).
Salazar og lið hennar kanna aðstæður, gaumgæfa bakgrunn stúlkna sem finnast myrtar ein af annari, og lesendur eru kynntir fyrir bæjarbúum, ólíkum sjónarhornum, tilgátum, mögulegum útskýringum, en um leið fyrir sögu einstaklinganna sem hlut eiga að máli. Stúlkurnar sem finnast látnar eiga það sameiginlegt að standa á þröskuldi fullorðinsáranna og vera að máta sig að kvenleikanum. Salazar hafði flust burt úr heimabæ sínum sem ung kona, farið til náms, hlotið viðurkenningu og vakið eftirtekt. Hún hafði ekki ætlað sér að koma til baka og smám saman verður lesandanum ljóst hvers vegna. Ógnir æskunnar hafa skilið eftir djúp spor, illa gróin sár og ör sem fáir vita hvernig eru til komin. Erfið persónuleg reynsla, samofin þjóðsögunum sem hún ólst upp við afhjúpast smátt og smátt. Á nýstárlegan hátt tekst höfundi að samtvinna ofuráherslu á rökvísi, vísindahyggju og almenna skynsemi og hæfileikann til að lesa úr því ósagða. Innsæi og dulhyggja, ásamt vísi að töfraraunsæi, flækjast á tíðum fyrir lesanda verksins, en færa Salazar markvisst að lausn morðgátunnar.
Öxull atburða hverfist um þorpið Elizondo. Þangað á Salazar ættir að rekja og þar ól hún manninn sem barn og unglingur. Þegar ungar stúlkur finnast ein af annari kyrktar og lagðar til á sérstæðan hátt í skóglendi í nágrenni bæjarins neyðist hún til að snúa til baka þvert gegn vilja sínum. Lesandinn öðlast smátt og smátt innsýn í fortíð rannsóknarlögreglustjórans, geðveiki móður hennar, ofbeldið sem hún beitti dóttur sína, samskipti hennar við systur sínar, og bandarískan eiginmann sem fátt veit um forsögu spúsu sinnar og sögurnar um skógarhöfðingjann, huldumann sem býr í fjalllendinu umhverfis bæinn. Gárungar innan lögreglunnar og dagblöð svæðisins fara fljótt að gera því skóna að sú staðreynd að dýrahár og skinntætlur finnast á morðstöðunum gefi vísbendingar um að ómennsk vera standi að baki morðum á stúlkunum, en Salazar er nútímalegur vísindamaður og gefur lítið fyrir þvílíkar sögusagnir.
Redondo tekst með athyglisverðum hætti að afvegaleiða lesendur sína, að beina sjónum þeirra að mörgum mögulegum morðingjum. Samtímis því að færast á stundum of mikið í fang þar sem lesandinn missir sjónar af meginþræði frásagnarinnar þá er styrkur skáldsögunnar ekki hvað síst í því fólginn hvernig hún samtvinnar ólíka og margbrotna vefi saman í einn þráð sem á endanum leiðir lesandann að glæpamanni sem minnir frekar á vesaling og ógæfumann en horfna hetju eða verndara. Morðinginn telur sér trú um að aukið frjálsræði og vaxandi sjálfákvörðunarréttur ungra stúlkna og kvenna sé of mikið af því góða og að þolmörkum velsæmis sé ógnað. Hann telur það í sínum verkahring að varðveita og upphefja hreinleika þeirra.
Fyrir áhugasama sjá umfjöllun úr spænskum blöðum:
- Bermejo, Andrea G. (14 January 2017). “El guardián invisible” [The Invisible Guardian]. El Mundo.
- Izeddin, Daniel (26 November 2014). “‘Ofrenda a la tormenta’, punto final a la ‘Trilogía del Baztán’” [‘Ofrenda a la tormenta’, Final Point of the ‘Baztán Trilogy’]. El Mundo.
- Lakunza, Rosana (28 December 2013). “Dolores Redondo: Pasión, misterio y amor en Baztan” [Delores Redondo: Passion, Mystery and Love in Baztan] (PDF). (327): 8–12.
- Lucas, Antonio (28 September 2015). “Dolores Redondo: ‘El mundillo literario puede ser peligroso para alguien ingenuo’” [Dolores Redondo: ‘The literary world can be dangerous for someone naive]. El Mundo.
- Néspolo, Matías (15 October 2016). “Dolores Redondo consigue el Premio Planeta 2016” [Dolores Redondo Receives the Premio Planeta 2016]. El Mundo.
- Nuño, Antonio (1 December 2014). “Cierra la Trilogía del Baztán” [Closing the Baztán Trilogy]. Cadena SER.
[1] Redondo hóf feril sinn sem smásagnaritari en fyrsta skáldsaga hennar Forréttindi engilsins (sp. Los privilegios del ángel) kom út árið 2009. Skáldsaga hennar Þetta allt mun ég gefa þér (sp. Todo esto te daré), færðu henni hin virtu Planeta bókmenntaverðlaun árið 2016.
[2] Vísað er til árinnar Baztán sem aðskilur sýslurnar tvær. Önnur skáldsaga þríleiksins er Vitnisburður í beinunum (sp. Legado en los huesos), sem kom út árið 2013, og sú þriðja, Fórn til óveðursins (sp. Ofrenda a la tormenta) kom út 2014. Þríleikurinn hefur verið þýddur á fjórða tug tungumála.
Um höfundinn
[fblike]
Deila