Lér konungur í öðru veldi

[pullquote type=”right”]Lér konungur
The Old Vic.
Leikstjórn: Deborah Warner
/
Royal Shakespeare Company.
Leikstjórn: Gregory Daran
[/pullquote]Samræður við ókunnuga eru ekki beinlínis það sem karlmenn hafa í huga þegar þeir standa við þvagskálarnar og sinna verkefni náttúrunnar í leikhúshléinu, en á þessu geta verið undantekningar; ég stóð um daginn við eina skálina í Old Vic leikhúsinu í Lundúnum, algerlega hrekklaus og annars hugar eins maður oftast er í þessum aðstæðum. Inn kom ungur maður, hálfþrítugur í hæsta lagi, og ávarpaði mig eins og ég væri gamall kunningi. „Glenda Jackson er alveg frábær, finnst þér ekki? Hvílík útgeislun og kraftur!“ Ég hélt fyrst að hann væri að tala við einhvern annan, en hann horfði beint framan í mig, brosandi glaður á meðan hann renndi niður buxnaklaufinni og hófst handa af krafti þarfar og æsku. Ég svaraði eftir örlítið hik, jú, sérstakt hvað rödd hennar væri sterk, verandi áttræð að aldri, sami árgangur og faðir minn. Ungi maðurinn lauk sér af og sagðist varla trúa því, gekk út og tók upp símann.

Nú gæti ég fengið að sjá Lé konung tvisvar á sömu helgi.

Glenda Jackson er ein frægasta leikkona sem England hefur alið, tvenn Óskarsverðlaun og nokkrar tilnefningar til viðbótar, auk fjölda annarra verðlauna segja allt um það sem þarf. Hún lét ekki þar við sitja heldur bauð sig fram til þings fyrir Verkamannaflokkinn 1992 og sat þar fram að síðustu kosningum. Þótti hún ekki alltaf rekast vel í flokki og gagnrýndi Tony Blair oft hart. Síðan snýr hún aftur á sviðið í hlutverki Lés konungs skömmu eftir áttræðisafmælið. Þetta vakti vitanlega athygli og þegar ég las gagnrýnina í The Observer og The Guardian var mér ljóst að ég yrði að grípa tækifærið. Beint á netið og pantaði miða; kom svolítið á óvart hvað mörg sæti voru laus framarlega, en það var bara betra. En þegar ég hafði gengið frá greiðslunni og fór að skoða nánar vef leikhússins áttaði ég mig á því að ég hafði keypt miða á aðra sýningu, hjá Royal Shakespeare Company í Barbican leikhúsinu, Jackson væri í Old Vic. Það var ekki um annað að ræða en að reyna þar líka og það tókst símleiðis, sennilega fékk ég síðasta miðann og það uppi í rjáfri, en hvað um það, nú gæti ég fengið að sjá Lé konung tvisvar á sömu helgi.

Glenda Jackson stal vissulega senunni, eiginlega gat vart annað gerst

Sýningin í Old Vic var algjörlega í anda naumhyggju, ekkert á sviðinu nema hvítur dúkur og síðar risastór plastdúkur til að tákna storminn með dálitlum stuðningi hljóðs og skjávarpa, þótt regnið væri engan veginn „raunsætt“. Glenda Jackson stal vissulega senunni, eiginlega gat vart annað gerst, en það var ekki vegna fornrar frægðar eingöngu, hún náði að draga fram egóisma og tækifærismennsku konungsins, undirliggjandi húmornum líka þegar hann er að prútta við dætur sínar um hversu marga riddara hann megi hafa með sér við veisluhöld í þeirra húsum. Í skugganum af Jackson missir maður aðeins af öðrum leikurum, dæturnar vondu, Goneril og Regan (Celia Imrie og Jane Horrocks) eru dálítið lengi í gang, enda eru hlutverk þeirra kannski með þeim erfiðustu að leysa í þessu verki; Kordelía heldur bernsk, en þar er kannski fremur við leikaraval að athuga. Gagnrýnandi The Observer tætir aðra leikara í sig með litlum rökstuðningi og finnst mér hún gera það á fremur ódýran hátt. Játmundur gengur býsna langt með því að sýna á sér afturendann og fróa sér, en það er kannski frekar við leikstjórann (Deborah Warner) að sakast þar en leikarann (Simon Mayonda).

Játgeir/Tumi skinnið er kannski ekki raddsterkur, en hann fer þó alla leið þegar hann heldur eina einræðuna kviknakinn og það er ekki vegna duttlunga leikstjórans, heldur er ítrekað sagt í textanum að hann sé nakinn. Þetta er venjulega leyst á „penni“ hátt, en þarna tekst leikaranum (Harry Melling) að tjá hið algjöra umkomuleysi fígúrunnar, allsnakinn á auðu sviðinu.

Sýningin í Barbican leikhúsinu á vegum Royal Shakespeare Company í leikstjórn Gregorys Dorans er hefðbundnari hvað sviðsetningu og búninga snertir

Sýningin í Barbican leikhúsinu á vegum Royal Shakespeare Company í leikstjórn Gregorys Dorans er hefðbundnari hvað sviðsetningu og búninga snertir og þar leikur Anthony Sher konunginn (elli)æra, vel þekktur leikari, en kannski er ekki gott að meta frammistöðu hans svo skömmu eftir að hafa séð Jackson fara með sama hlutverk; hann reynir ekkert að orga sig hásan, en er dálítið til baka, dregur kannski fremur fram elliglöpin hjá kónginum aldna, og það er kannski eitt þemað í þessu verki, hvað er gert við gamla fólkið eftir að það hefur lokið formlegu hlutverki sínu? Lér konungur lítur á það sem sjálfsagt að sér og vinum sínum sé haldið uppi af dætrunum sem hann gaf ríki sitt, en þeim þykir hann brátt heldur frekur til fjörsins og vilja bara leyfa honum eitthvað lítið. Þessi hugmynd er kannski ekki á yfirborðinu í verkinu, en skein einhvern veginn í gegn hjá gömlu mönnunum, Lé konungi og hertoganum af Glostri (David Troughton). Illmennið og svikarinn Játmundur (Paapa Essiedu) er mjög sannfærandi og þarf ekki að grípa til ofláta þar sem hann beitir röddinni á tilkomumikinn hátt og tekst að ná í svolitla samkennd með „bastarðinum“. Á hinn bóginn er Játgeir/Tumi skinnið (Oliver Johnstone) orðinn dálítið mikill vælukjói og maður á erfitt með að sjá umskiptin á honum í lokin sem sannfærandi. Dæturnar Goneril og Regan (Nia Gwynne og Kelly Williams) náðu mér ekki í þessari uppsetningu, en kannski hefði Shakespeare getað vandað sig betur við þessi hlutverk á sínum tíma. Sýningin hefur fengið ágæta dóma, ekki síst frá hinum þekkta Michael Billington í The Guardian, en stallsystir hans hjá The Observer, Susannah Clapp, er minna hrifin þótt ekki sé hún neitt fjúkandi.

Tvær sýningar á sama verki, séðar sömu helgi, kalla vitaskuld á samanburð og það var mjög ánægjulegt að sjá muninn á þessum sýningum. Fíflin voru reyndar bæði fremur lágstemmd, en Rhys Ifans, sem lék hann í Old Vic, beitti kannski aðeins fleiri brellum eins og að vísa til Bobs Dylans með munnhörpuspili. Mér fannst eins og ég hefði oft lesið eða séð fíflin í stærra hlutverki en í þessum sýningum. Eitt atriði er kannski einna snúnast í þessu stykki og það er hið hryllilega augnablik þegar augun eru stungin úr hertoganum af Glostri. Báðir leikstjórar reyna eitthvað frumlegt, í Old Vic tekur Regan augnkúluna og fleygir henni til áhorfenda; í seinna tilfellinu var skotið upp glerbúri utan um fórnarlambið og gerandann og blóðið spýttist á glerið í kring, aðeins verið kinka kolli til svokallaðra „slægjumynda“. Raunar tókst að vekja augljósan hroll hjá áhorfendum í bæði skiptin. Annað sem báðir leikstjórarnir nýttu sér var að opna fyrir áhorfendur þegar leikarar voru að fara með einræður; sumir leikaranna ruddu þeim ekki aðeins upp eins og eintali við eigin sál, heldur mæltu þær fremur sem ávarp til áhorfenda, þetta gekk einnig ágætlega upp.

Lér konungur Shakespeares á greinilega enn erindi og kannski meira en oft áður í því pólitíska og samfélagslega ástandi sem nú ríkir

Lér konungur Shakespeares á greinilega enn erindi og kannski meira en oft áður í því pólitíska og samfélagslega ástandi sem nú ríkir; verkið talar um misneytingu valds, geðþóttaákvarðanir og hversu stutt getur verið í grófasta ofbeldi þegar valdahagsmunir eru annars vegar. Mér finnst það einnig snúast almennt um örlög manna þegar aldurinn tekur völdin og afkvæmin eru að vandræðast með foreldrana. Ef kynslóðirnar geta ekki talað saman nema með því heimta hver frá annarri, þá er kannski lítil von til þess að þau samskipti endi með öðru en harmleik þar sem allir tapa.

[fblike]