Afhjúpar duldar hliðar sögunnar með skáldskap

Jane Grey var Englandsdrottning í níu daga árið 1553. Hún galt fyrir það með lífi sínu þegar María Tudor komst til valda, en hálfsystir Maríu, Elísabet I, tók síðar við af henni. Þessi saga er vel skráð og þekkt, en í bókinni Sisters of Treason (2014) beinir Elizabeth Fremantle athyglinni að minna þekktum aukapersónum í þessu valdaspili, þ.e. systrum Jane, þeim Katherine og Mary Grey. Fremantle notar þekkingu sína á tímabilinu til að fylla upp í eyðurnar í sögulegum heimildum um þær og beinir um leið athyglinni að minna skráðum hliðum þessa tímabils, til dæmis samkynhneigð kvenna.

Sisters of Treason var hluti af kennsluefni á námskeiðinu „Tudor tímabilið í nútíma bókmenntum og kvikmyndum“ og sló bókin í gegn hjá nemendum. Unnu nemendur spurningalista í samvinnu við kennarann Ingibjörgu Ágústsdóttur, og tóku eftirfarandi viðtal við höfundinn, Elizabeth Fremantle. Fremantle er bresk og vann um skeið fyrir tímarit á borð við Vogue og Elle, en ákvað svo að söðla um og fara í háskóla. Hún lærði ensku til BA prófs við Birkbeck College, University of London og lauk síðan MA prófi í skapandi skrifum frá sama háskóla. Fyrsta skáldsaga hennar, Queen’s Gambit, sem segir sögu sjöttu og síðustu eiginkonu Hinriks áttunda, kom út árið 2013.
[blockquote type=”left”]Þú kaust að láta Katherine Grey vera tvíkynhneigða í þessari skáldsögu. Hvers vegna? Styðja einhverjar sögulegar staðreyndir þá túlkun? [/blockquote] Ástæðan var samspil ýmissa þátta. Upphafspunkturinn var náin vinátta Jane Seymour (Juno) og Katherine Grey, sem ýmsar heimildir eru fyrir. Ástríðufull sambönd kvenna á þessum tíma eru ósýnileg í sagnfræðilegum skrifum, þrátt fyrir að konur hafi átt í mjög nánum samvistum og eðlilegt þætti að þær deildu rúmi. Megináhersla mín sem skáldsagnahöfundur er að reyna að skilja og afhjúpa einhverjar af þessum duldu frásögnum.

Þannig að þrátt fyrir að engar heimildir séu til um að Katherine Grey hafi verið tvíkynhneigð gaf saga hennar mér tækifæri til að kanna þennan möguleika. Þegar ég reyndi að túlka persónuleika hennar með hliðsjón af þekktum staðreyndum um tragískt líf hennar fór ég að sjá hjá henni það sem við myndum í dag kalla narsissískar tilhneigingar: Hún var ástfangin af hugmyndinni um ást, sérstaklega hugmyndinni um að fólk væri ástfangið af sér, og vildi að allir sem hún hitti væru hugfangnir af henni. Heimildir um að hún hafi átt fjölmörg gæludýr rímuðu að mínu mati vel við þessa hugmynd og ég fór að byggja upp í huganum mynd af henni umvafinni dýrum sem sýndu henni takmarkalausa tryggð og seinna, þegar hún varð þekkt sem fegurðardís við hirðina, aðdáunarfullu fólki.

Ólíkt systrum sínum tveimur, sem voru mun alvarlegri, virðist hún hafa verið sérlega léttúðug og einnig mjög ólík þeim í útliti. Svo ég leyfði ímyndunaraflinu að leika sér með hugmyndina um narsissíska stúlku sem sér sjálfa sig að einhverju leyti í annari konu, Juno, og síðan í bróður hennar Ned, en í skáldsögunni læt ég þau öll vera mjög svipuð í útliti. Sú líkindi rista hins vegar ekki mjög djúpt því þau eru mjög ólík að eðlisfari. Þannig að í mínum huga er samband Katherine við Juno og Ned birtingarmynd sjálfsástar ekki síður en ástríðu í garð hins aðilans.

Ég ímyndaði mér hins vegar Juno sem lesbíska og ástfangna af Katherine. Sögulega séð er ekkert sem styður þá ályktun, þar sem við vitum afar lítið um Jane Seymour fyrir utan það hvernig líf hennar skaraðist við líf Katherine Grey (vinátta þeirra, stöðuhækkun hennar og að hún varð vitni að því þegar Katherine gekk í hjónaband og að dauða hennar fyrir aldur fram, líklega úr tæringu). Enn ein staðreynd sem við þekkjum er að hún var höfundur og hafði ásamt Margaret systur sinni skrifað 103 latneskar tvíhendur fyrir grafhvelfingu Margrétar af Valois. Sú staðreynd nægði til að ég ímyndaði mér hana sem vitsmunalega ólíka mörgum ungum konum við hirðina, og fékk mig til að velta því fyrir mér hvað hefði dregið hana að Katherine, ungri konu sem allt bendir til að hafi verið allt öðru vísi, duttlungafyllri, ekki jafn alvarleg og mjög dramatísk að eðlisfari. Það virtist eðlileg framvinda að gera því skóna að, a.m.k. í tilviki Juno, hefði verið um ástríðuþrungið aðdráttarafl að ræða.

[blockquote type=”left”]Hvernig mótarðu einkenni sögupersónanna? Byggirðu þær á bréfum og sögulegum frásögnum og hversu mikið þarftu að ímynda þér sjálf?[/blockquote]

Upphafspunktur minn er alltaf sögulegar heimildir og þeim mun betra er ef ég kem höndum yfir upprunaleg bréf eða aðra texta. Oft eru afar litlar heimildir til, eins og var raunin með Mary Grey og Levinu Teerlinc. Á vissum tímapunkti ýti ég rannsóknum mínum til hliðar og leyfi sögupersónunum að lifna við í huga mér og á blaðsíðunum. Segja má að fræið séu hinar þekktu staðreyndir og að blómið sé það sem vex upp af þeim þegar þær hafa verið vökvaðar með ímyndunaraflinu.

Sem skáldsagnahöfundur vil ég fyrst og fremst skapa sannferðugar og frumlegar persónur til búsetu í skáldsögum mínum og þegar um er að ræða sögulegar persónur frá svo fjarlægri fortíð, sem hafa nær horfið úr sögunni, er ímyndunaraflið lykilatriði.
[blockquote type=”left”]Hvers vegna hefurðu áhuga á Grey systrunum tveimur? Er sú staðreynd að þær eru gleymdar og fram hjá þeim litið mikilvægur liður í því?[/blockquote]Sú staðreynd að þær eru nánast óþekktar en lifðu samt merkilegu lífi var einmitt það sem dró mig að þeim. En sögur þeirra leyfa mér líka að rannsaka veldistíma Maríu Tudor og systur hennar Elísabetar, sem tók við af henni sem drottning, og kortleggja þannig kvennasögulegt tímabil frá nýju sjónarhorni. Örlög Grey stúlknanna opna mér leið inn í hið pólitíska andrúmsloft og ofsóknaræði þessa tíma.
[blockquote type=”left”]Við vitum lítið um Levinu, Katherine og Mary. Hvaða sögupersónu fannst þér mesta áskorunin að skrifa um með sögulega nákvæmni að markmiði?[/blockquote]Katherine virtist koma til mín fullmótuð og Levina óx upp af rannsóknum mínum á listamönnum á þessum tíma en Mary var áskorun, að hluta til vegna þess að ég vildi að hún byggi yfir mikilli vitneskju en væri þó nær ósýnileg öðrum í skáldsögunni. Hún er mjög ung í upphafi sögunnar (það er alltaf erfitt að tjá rödd barns á sannfærandi hátt) og það var erfitt að rannsaka fötlun hennar því nær ekkert hefur verið skrifað um það efni. Ákvörðun hennar að giftast Keyes var ráðgáta sem ég glímdi við – mér fannst einfaldlega ekkert vit í henni fyrr en ég hafði skrifað afganginn af frásögninni og leystist þá af sjálfu sér. Ég held samt sem áður, þrátt fyrir allt þetta, að hún hafi kraftmikla nærveru í skáldsögunni og standi að mörgu leyti fyrir móralskan kjarna hennar.
[blockquote type=”left”]Hvað finnst þér um framsetningu Elísabetar I Englandsdrottningar í fjölmiðlum nútímans í samanburði við lýsingar þínar á henni í Sisters of Treason?[/blockquote]

Það eru svo margar útgáfur af Elísabetu I, og algeng túlkun er að líta á hana sem einn merkasta einvald Englands. Sú útgáfa af henni tekur ekki inn í myndina gallana sem gerðu hana að svo áhugaverðum einstaklingi og einnig vandamálin sem fylgdu því að vera kona á valdastól á tímum óumdeilds kynjamisréttis.

Einhver gerði meydóm hennar að umtalsefni fyrir ekki löngu síðan og spurði mig: „Hvað var eiginlega vandamálið hjá henni?“ Mér fannst þessi spurning ekki svaraverð! Hugmyndin um að kona geti afneitað kynhneigð sinni og samt haldið andlegu heilbrigði sínu er enn ögrandi en í mínum huga er það alveg ljóst að þetta var hennar leið til að halda í völd sín.
[blockquote type=”left”]Hvers vegna ákvaðstu að skrifa frá sjónarhorni Levinu Teerlinc og hver datt þér fyrst í hug sem vitundarmiðja frásagnarinnar, Levina eða Grey systurnar?[/blockquote]Málið er að ég hafði rekist á Levinu nokkru áður og, í ljósi áhuga míns á konum á árnýöld sem reyndu að finna leiðir til að tjá sig opinberlega, langaði mig til að finna leið til að skrifa um hana sem kvenkyns málara. Ég hafði ákveðið að segja söguna um Grey systurnar sem framhald af skáldsögu minni um Katherine Parr, Queens Gambit, þar sem hún hafði verið velgjörðarkona Jane, og mig vantaði þroskaða rödd til að gefa frásögninnni festu, svo Levina virtist augljós kostur. Það eru litlar heimildir um tengsl Levinu við Grey fjölskylduna en við vitum að hún málaði myndir af Katherine, og ef til vill líka af Jane, og það var nóg til að kynda undir ímyndun minni. Mjög fá verk Levinu hafa varðveist svo það var nóg af auðum blaðsíðum í ævisögu hennar sem ég gat tekið að mér að fylla. Saga hennar í Sisters of Treason er nærri algjörlega mín uppfinning.
[blockquote type=”left”]Hvað finnst þér um meðferð Elísabetar á Grey systrunum? Var hún nauðsynleg fyrir pólitískt framhaldslíf hennar?[/blockquote]Ég held að hún hafi trúað því að þessi meðferð á systrunum væri nauðsynleg til að bjarga pólitísku lífi sínu. Miskunnarleysi hennar var ekki mildað, það er við vitum, með sektarkenndinni sem hún fann víst seinna fyrir vegna falls Maríu Skotadrottningar. Það fékk mig til að velta því fyrir mér hvort henni hafi tekist að aðskilja ákvarðanir sem hún tók sem drottning og þær sem hún tók sem manneskja. Hvað varðar Maríu Skotadrottningu sköruðust þessi tvö sjálf ef til vill þar sem hún gat samsamað sig annarri drottningu.

Hvort það var nauðsynlegt fyrir hana að brjóta Grey fjölskylduna svo algjörlega á bak aftur er umdeilanlegt. Það er vissulega rétt að það var alltaf einhver tilbúinn að seilast eftir völdum og lögmætur karlkyns erfingi hefði getað sökkt henni.
[blockquote type=”left”]Hvers vegna finnst þér mikilvægt að skrifa um konur á Tudor tímabilinu?[/blockquote]Árnýöldin var tími mikilla breytinga og óróleikinn sem fylgdi endurreisninni gaf konum færi á að láta til sín taka. Við fáum fyrstu kvenrithöfundana (ein af þeim var Katherine Parr) og málara, eins og Levinu, raunverulegar kvenraddir sem ég get byggt hugmyndir mínar á. Arbella Stuart, sem ég hef skrifað um undanfarið, skrifaði fjölda sendibréfa og mörg þeirra hafa varðveist. Það gefur mér tækifæri til að mynda mér djúpstæðan skilning á henni sem einstaklingi. Líf kvenna voru að byrja að breytast og ég vildi kanna það svæði.
[blockquote type=”left”]Hvaða ráðleggingar myndirðu gefa höfundi sem er að taka sín fyrstu skref, til dæmis einhverjum sem vill sérhæfa sig í sögulegum skáldskap? [/blockquote]Ég held að það sé mikilvægt að festast ekki um of í sögulegum smáatriðum, heldur muna að sagan er sögð af persónum sem finnst umhverfi sitt algjörlega kunnuglegt. Sögumenn sem lýsa öllum smáatriðum virka ekki sannfærandi. Ekki reyna heldur að endurskapa upprunalegan talsmáta – það verður bara kjánalegt – og hafðu alltaf í huga að söguleg skáldsaga er samtímaverk; hún þarf að segja eitthvað, eða spyrja spurninga um lífið núna ekki síður en um fortíðina.

Þetta viðtal er afrakstur vinnu kennara og nemenda í ENS505 og ENS022 haustið 2015.

[fblike]