Viðþolslaus tilraun til auðsöfnunar er merki aldarfarsins; græðgi er með öðrum orðum löngu orðin að hefðbundnum hugsunarhætti á okkar tímum. Þetta eru nær algild sannindi og þegar litið er um öxl virðist blasa við að áþekk hugsun hafi drifið okkur – mannkynið – áfram frá örófi alda. Ef tækifæri gefst, segir verðmætagildi samtímans, ber okkur skylda til að grípa það heilshugar, stökkva á það, annað er hreinn aumingjaskapur. Ef það ert ekki þú sem hreppir hnossið þá gerir það bara einhver annar. Nú, ef tækifærin skortir er það heldur engin afsökun, þér er þá vænlegast að búa þau til.
Það er hugmyndafræði hentistefnunnar sem reynist aflstöð og drifkraftur Parasite (2019) eftir Suður-Kóreanska leikstórann Bong Joon-ho, og fylgja þar fast á eftir siðferðileg, hugmyndaleg og jafnvel mannleg fylgitungl hentistefnunnar, s.s. tækifærissinninn, tækifæraskortur og tækifæratilbúningur. Stundum er sagt að lofið dragi háðið í halanum og á það ágætlega við um Parasite, hefðbundnar dyggðir eru settar undir smásjá og hvergi víst hvort sú skoðun leiði til staðfestingar á gildi þeirra. Meðal þeirra spurninga sem Joohn-ho varpar fram í myndinni er hvort tækisfærissinnuð breytni sé það sama og óheiðarleg breytni, þegar samhengið er samfélagsgerð síðkapítalismans og sú kerfisbundna misskipting auðs sem þar viðgengst.
Í upphafi bíður Boon Joon-ho áhorfendum inn í fátæklegt „fylgsni“ Kim fjölskyldunnar, hripleka niðurgrafna kjallaraíbúð í sóðahverfi, en fjölskyldan samanstendur af láglaunafólki og samfélagslega aðkrepptum einstaklingum (oftast fer þetta saman), sem jafnframt eru bráðgáfaðir og (kemur í ljós) tækifærissinnar af guðs náð. Allt sem fjölskyldumeðlimirnir taka sér fyrir hendur, allar hrókeringar þeirra og útsmognu aðgerðir, flækjustigssamsæri og innrásargerningur, hverfist um að hrafla saman því sem þau skortir: auði, orðinu sem jafnframt er samheiti fyrir vald, og það er það sem Kim-fjölskylduna skortir sárast, forræði yfir eigin tilveru.
Í upphafi myndarinnar áskotnast fjölskyldunni skrautsteinn einn, en sagt er að honum fylgi einskonar fjármagnsblessun, það er að segja, hverjum þeim sem svo gæfusamur er að eignast slíkan stein á jafnframt að hlotnast ríkidæmi og auður. Bergmola þennan mætti kalla bautastein auðfíknar Kim fjölskyldunnar, sem fjölskyldan svo með táknrænum hætti burðast með á herðunum út í gegnum myndina. Loforð steinhnullingsins reynist þó innantómt og kannski mætti hér skjóta að þeim vísdómi fyrir upprennandi siðblinda tækifærissinna að stundum er steinn bara steinn, nokkuð sem mikilvægt er að hafa í huga. Alvarleg höfuð- eða bakmeiðsli blasa annars við.
Ekki má þó gleyma hversu reiðubúin Kim fjölskyldan er að hlýða sírenusöngkalli steingerseminnar. Þau eru vissulega fátæk og aðkreppt tilvist þeirra er um margt sorgleg, en hæfileikarík eru þau líka, og þau reynast vel til þess búin að umfaðma og gera að sínu velmegunartækifærið þegar það býðst. Hungrið er þeirra eini húsbóndi, og þótt þau velkist um í hringrás hinna fátæku er jafnframt sýnt hvernig þau grípa hvert einasta brauðkorn og tækifæri. Öll verkefni sem lögð eru fyrir fjölskylduna eru leyst af samheldni og fagmennsku, jafnvel þótt hvorki reynslu né menntun sé til að fagna.
Kemur þar að sérstöðu og sjarma sníkjudýrafjölskyldunnar úr kjallaranumm. Það stendur á einu þótt þau ljúgi sig inn í störf sem annars myndu krefjast sérþekkingar, verkefnin leysa þau svo mynduglega af hendi að kúnnarnir verða þeim háðir. Áræðni hefur fjölskyldan til að bera, sem og fullkomið skeytingarleysi um afleiðingar gjörða sinna, þau eru í raun hin fullkomna birtingarmynd veruleikafirrta tækifærissinnans, uppfull af sjálfstrausti og hugsunarleysi. Þeim stendur á sama um allt nema lokamarkmiðið, sem er að bæta kjör sín. Auðvitað er það líka skiljanlegt markmið, lágstéttarfjölskylda sem bregður sér í gervi Hróa Hattar og losar aðeins um þyngdina í pyngju forríkrar fjölskyldu, sem hvort sem er tekur ekki eftir því.
En Bong Joon-ho flækir málin af allt af því innblásinni snilligáfu. Eins og hefur þegar verið gefið í skyn ætti að vera ómögulegt fyrir áhorfendur að samsama sig með Kim-fjölskyldunni, þrátt fyrir fjárhagsörðugleika hennar og aðkreppt tilvistarkjör, nema rétt í fyrri hluta myndarinnar. Samviskuleysið, skeytingarleysið, sníkjudýrshátturinn, allt ætti að fæla áhorfendur frá fjölskyldunni þegar fram í sækir. Að lokum kristallast þessi skapgerðar- og persónueinkenni (fjölskylduheilkenni?) sem svívirðileg glæpastarfsemi. Sem auðvitað gerir það bókstaflega ómögulegt að lesa Parasite sem hefðundna birtingarmynd á stéttastríði, heldur flytur Joon-ho okkur inn í persónulega sögu tækifærissinna og baráttu þeirra til að komast í raðir hinna velmegandi.
Þannig veltir Parasite að lokum upp spurningum um mannlegt eðli, og myrkustu skúmaskot hugverunnar, hneigðirnar og hvatirnar sem gera okkur svo auðkeypt fyrir því að elta skeytingarlaust auðsöfnun. Þegar ruðst er áfram í krafti óheflaðrar tækifærismennsku er um vegferð að ræða sem ólíklegt er að endi með gæfusamri raungervingu óska og drauma. Hnattræn velgengni Parasite og Bong Joon-ho undanfarið ár, og nú síðast á Óskarsverðlaununum bandarísku, er einhver skýrasta staðfesting sem í boði er um ganginn sem er á heimsbíóinu um þessar mundir, meira að segja kvikmyndaverkbólunum Vestanhafs var ekki stætt á að þykjast ómeðvituð um þá staðreynd.
Um höfundinn
[fblike]
Deila