I, Tonya (Craig Gillespie, 2017) er ævisöguleg kvikmynd sem fjallar um bandarísku skautadrottninguna Tonyu Harding (Margot Robbie), vegferð hennar til hæstu hæða hins félagslega lokaða listskautaheims og fall vegna hneykslismáls. Helsti keppinautur Harding á skautasvellinu, Nancy Kerrigan, varð fyrir líkamsárás í aðdraganda Vetrarólympíuleikanna 1994. Grunsemdir vöknuðu skjótt um að árásin tengdist Tonyu Harding með einhverjum hætti. Lögreglurannsókn hófst og úr varð fjölmiðlafár, fólk tengt Harding reyndist hafa staðið á bakvið hrottaverkið, og atburðarásin batt enda á skautaferil hennar.
I, Tonya spyr hvort bakgrunnur Harding, en hún ólst upp í sárri fátækt, og „roðhálsa“–framkoma, hafi strax frá upphafi torveldað velgengni hennar innan skautaheimsins. Dregin er upp mynd af íhaldssömum viðhorfum þeirra er ráða ríkjum í íþróttinni. Gamaldags hugmyndir um kvenleika og framkomu kvenna stýrðu mati dómara og ýmislegt við íþrótta– og listiðju Harding féll illa að slíkum viðmiðum. Þarna er um að ræða einskonar „glerþak“ sem hún brýst í gegnum í krafti yfirburðahæfileika sinna, verandi t.a.m. fyrsta konan í sögu bandarískra skautaíþrótta til að framkvæma í keppni tiltekið stökk, er hafði það orðspor að vera slysagildra og nær óframkvæmanlegt.
Ómögulegt reyndist fyrir Harding að endurreisa líf sitt og æru í kjölfar málsins, eins og þeir sem kannast við málavöxtu þekkja. Nafn hennar varð að brandara, eða niðurlaginu í brandara, og enn þann dag í dag er hún þekktari fyrir hneykslið en íþróttaafrek. Raunar má efast um að myndin sem hér er til umræðu hefði verið gerð, ef ekki væri fyrir safaríkt hneykslið.
Hér er á ferðinni kvikmynd sem setur mannlegt hlutskipti í forgrunn, enda þótt sögusviðið sé heimur fagskautara og afreksíþrótta. Saga Tonyu Harding snýst að miklu leyti um þær harmrænu og aðkrepptu aðstæður sem hún ólst upp við og hvernig bakgrunnur hennar mótaði persónugerð hennar og háttalag. Hún var beitt líkamlegu og andlegu ofbeldi af móður sinni (leikin af Allison Janney) frá barnsaldri og síðar af hendi eiginmanns síns Jeff Gillooly (Sebastian Stan). Ofbeldi var því hluti af daglegu lífi Tonyu Harding og það hafði mótandi áhrif á það hvernig hún sá heiminn og sig sjálfa í honum.
Þrátt fyrir ævisögulega söguframvindu er I, Tonya nokkuð tilraunakennd mynd sem keyrir frásögn sína áfram með samspili leikinna viðtala sem byggja á raunverulegum viðtölum sem tekin voru við helstu leikmenn atburðarrásarinnar og hefðbundnara ævisögulegs endurlits, allt frá barnæsku Harding til þess lífs sem hún lifir í kjölfar hneykslisins. Sterkasta og jafnframt markverðasta einkenni myndarinnar eru inngrip aðalpersónunnar Tonyu Harding í rauntíma myndarinnar með því að tala beint við myndavélina, ávarpa áhorfendur og þar af leiðandi brjóta fjórða vegginn. Hún er því einskonar innri sögumaður myndarinnar og minnir þessi aðferð óneitanlega á bandarísku þáttáröðina House of Cards.
Eins og áður hefur verið minnst á ólst Tonya upp í fátækt og skautaiðkunin varð eins konar útgönguleið úr þeim harðneskjulega hversdagsleika sem blasti við henni. Harding var ávallt óhefðbundin innan skautaheimsins, allt í senn vegna félagslegrar stöðu sinnar, þeirra ómanneskjulegu væntinga sem til þátttakenda eru gerðar, og hæfileika sinna. En það sem í fyrstu er henni aðeins þrándur í götu reynist á endanum verða henni að falli.
Hvað þetta varðar er óhætt er að segja að I, Tonya sé athyglisvert framlag í yfirstandandi umræðu um hlutskipti kvenna í heimi feðraveldisins. Keppendur eru ekki metnir að verðleikum heldur eftir því hvernig þeir laga sig að fyrirframgefnum viðhorfum um hvernig kvenskautarar eiga að líta út og haga sér, hvernig tónlist á að hljóma undir skautadansinum, og ákveðinni undirgefni sem á að sýna þeim sem um valdataumana halda. Þegar greint er frá brösóttu risi Harding innan skautaheimsins dregur myndin þannig fram hvernig fordómar, kvenfyrirlitning, úrelt viðhorf, og stéttaskipting mættust á sláandi hátt í viðtökunum á henni.
Ásamt undirliggjandi gagnrýni á valdakerfi samfélagsins má sjá skarpa greiningu á því óeðli sem fylgir frægð og frama í I, Tonya. Hvernig fjölmiðlar – þá sér í lagi þeir sem reknir eru í hagnaðarskyni – lyfta einstaklingum upp og keyra á persónudýrkun en refsa jafnframt þeim sem stíga feilspor í frægðardansinum. Fátt vekur jafn mikinn áhuga almennings og hneyksli og hryllingur og að því leitinu til er áhugavert að sjá hvernig fjölmiðlar braska með þá staðreynd. Einstaklingar líkt og Tonya Harding sem lenda í klóm hrakfallaiðnaðarins eru brennimerktir alla ævi í kjölfar þess og það nær einungis í nafni gróðahugsjóna. Þá er spurningin bara hver sé næstur?
Um höfundinn
[fblike]
Deila