Hver er staða náttúrunnar í Biblíunni og kristinni hefð? Hvernig túlka guðfræðingar í samtímanum þá hugmynd að maðurinn sé kóróna sköpunarverksins? Hvaða leiðsögn geta guðfræðingar veitt til að takast á við afleiðingar loftslagsbreytinga með réttlátum og ábyrgum hætti? Og hvað merkir það að vinna að réttlæti í loftslagsmálum í guðfræðilegu samhengi?
Þetta eru meðal þeirra spurninga sem tekist er á við í bókinni Guð og gróðurhúsaáhrif. Kristin siðfræði á tímum loftslagsbreytinga sem Háskólaútgáfan hefur gefið út. Höfundur bókarinnar er Sólveig Anna Bóasdóttir, prófessor í guðfræðilegri siðfræði, við Guðfræði- og trúarbragðafræðideild Háskóla Íslands.
Nú fer fram kröftug umræða innan kristinnar guðfræði eins og í öðrum fræðigreinum um umhverfið, náttúruna og hnattræna hlýnun, enda hafa guðfræðingar löngum tekið alvarlega þá gagnrýni að kristni sé einstaklega mannhverf. Í bókinni Guð og gróðurhúsaáhrif er tekist á við spurningar sem lúta að kristnum áhrifum og hugmyndum um náttúruna í fortíð og nútíð.
Hugrás hitti Sólveigu Önnu (SAB) og bar undir hana nokkrar spurningar um umfjöllunarefni bókarinnar.
Hverjar eru stóru línurnar í þróun afstöðu kristinnar kirkju til umhverfismála?
SAB: Aðkoma kristins fólks að umhverfismálum á sér langa sögu og tengist friðarmálum en það mun hafa verið upp úr 1960 sem ýmis kristin trúarsamtök og söfnuðir hófu að beita sér gegn notkun kjarnorkuvopna, mengun af ýmsu tagi, eyðingu skóglendis, virkjun fallvatna, útrýmingu dýrategunda og fjölmörgu fleiru. Hæst ber starf Alkirkjuráðsins, sem eru stærstu samkirkjulegu samtök heims með 345 réttrúnaðarkirkjur og mótmælendakirkjur í 110 löndum. Þótt Rómversk-kaþólska kirkjan sé ekki í Alkirkjuráðinu starfar hún náið með því í ýmsum málaflokkum, þ.á.m. umhverfismálum. Tengsl réttlætis, friðar og friðhelgi náttúrunnar hafa alltaf verið áberandi í starfi Alkirkjuráðsins. Alkirkjuráðið hélt ráðstefnu um loftslagsbreytingar hér á landi 11. – 12. október s.l. með þátttöku fjölmargra kirkna í heiminum, þar á meðal þeirrar íslensku og tóku fulltrúar ráðstefnunnar síðan virkan þátt í Artic Circle ráðstefnunni.
Kristnir trúarleiðtogar, bæði lútherskir og kaþólskir, hafa hvatt til róttækra aðgerða í loftslagsmálum. Er einhver munur á nálgun þeirra á viðfangsefnið?
SAB: Ég myndi ekki segja að neinn áberandi munur sé í áherslum þessara kirkjudeilda, eiginlega þvert á móti. Framsetning og umræða um vandamálið ber vissulega svip af orðfæri viðkomandi hefðar og þar má skynja vissan blæbrigðamun. En í öllum meginatriðum er málefnið rætt á sams konar nótum; áhersla lögð á jörðina sem sköpunarverk Guðs sem mönnum beri skylda til að gæta og forða frá eyðingu. Syndugt framferði mannsins, s.s. hroki, græðgi og ofneysla, eru meginorsakir loftslagsbreytinga af mannavöldum. Mannkyn hefur gleymt uppruna sínum, gleymt að það er af sama meiði og jörðin. Maður og jörð eru jafningjar, mannkyn allt þarf að skilja stöðu sína innan sköpunarverksins. Maðurinn er ekki drottnari og yfirboðari jarðarinnar heldur ráðsmaður og vökull ármaður.
Hefur sama þróun orðið hjá stofnunum annarra trúarbragða?
SAB: Trúarsamfélög um allan heim nálgast loftslagsbreytingar út frá eigin hefð, tungumáli, sögu og samfélagi. Vestræn eingyðistrúarbrögð, gyðingdómur, kristni og íslam, tjá sig gjarnan með orðfæri sköpunarguðfræði og leggja áherslu á að Guð hafi skapað jörðina og hún sé góð, óháð nytjum manna af henni. Austræn trúarbrögð, eins og t.d. búddismi, hindúismi og taóismi, eru ólíklegri til að nota þetta orðfæri, en eiga það sameiginlegt að líta svo á að allt í heiminum sé nátengt og verði einhver fyrir hluti jarðarinnar fyrir skaða þá hafi það neikvæð áhrif á allt í heiminum. Séð frá þessum sjónarhóli beita þau sér gegn loftslagsbreytingum með ýmsum hætti og benda á vanvirðingu jarðarinnar af völdum loftslagsbreytinga af mannavöldum.
Guðfræðistofnun Háskóla Íslands hélt nýverið ráðstefnu um aðsteðjandi umhverfisógn og þörfina á nýrri siðbót. Hver er hugmyndin um þessa nýju siðbót?
SAB: Hin klassíska, lútherska hugmynd um siðbót er að kirkjan þurfi alltaf að vera opin fyrir endurbótum. Þetta þýðir bara að við þurfum að vera gagnrýnin, frjó og skapandi, tilbúin að taka til verka þar sem þess gerist þörf.
Á þessu málþingi var einnig fjallað um málið út frá raunvísindum. Er ástæða fyrir fræðafólk á sviði hugvísinda að vinna í meira mæli með raunvísindafólki á vettvangi loftslagsumræðu?
SAB: Yfirleitt er allt samstarf þvert á fræðigreinar gefandi, af þeirri einföldu ástæðu að það stækkar hugmyndaheiminn og bendir á nýjar leiðir. Guðfræðin eins og hún er ástunduð nú um stundir í okkar heimshluta, er almennt opin fyrir samtali og samstarfi við aðrar greinar.
Hefur kristin siðfræði mikilvægu hlutverki að gegna við að leysa þá loftslagsvá sem við stöndum frammi fyrir?
SAB: Loftslagsbreytingar eru heiti yfir mjög flókið fyrirbæri sem á sér enga eina, varanlega lausn. Við getum velt því fyrir okkur út frá raunvísindalegu, tæknilegu, umhverfislegu, pólitísku og efnahagslegu sjónarhorni, og sjálfsagt fleirum. Kristin siðfræði er gagnrýnið fræðasvið sem tekur tillit til allra þessara sjónarmiða og virðir þau en bætir við siðfræðilegum og trúarlegum þáttum eða víddum. Þau sjónarmið eru síst ómerkilegi en þau sem á undan voru nefnd. Milljónir og aftur milljónir manna og kvenna líta á sig sem trúað fólk í heiminum í dag og fyrir þau er mikilvægt að setja þetta vandamál í trúarlegt samhengi. Kristin siðfræði hefur því mikilvægu hlutverki að gegna en er að sjálfsögðu ekki með lausnina á vandamálinu, ekki fremur en nokkurt annað svið. Öflugt og heiðarlegt samtal og samstarf milli vísinda og kristinnar siðfræði er af hinu góða.
Um höfundinn
[fblike]
Deila