Síðastliðið vor var haldið áhugavert námskeið fyrir framhaldsnemendur í hugvísindum sem Ingibjörg Ágústsdóttir kenndi um Maríu Stúart Skotadrottningu. Ingibjörg segir okkur frá þessu áhugaverða námskeiði, yfirstandandi rannsóknum sem tengjast umfjöllunarefninu, hvernig tónlist og hinir ýmsu miðlar voru notaðir til að kynna Maríu Stúart fyrir nemendum og loks þau víðtæku áhrif sem drottningin hafði á dægurmenningu nútímans.
Hvert var umfjöllunarefni námskeiðsins?
Námskeiðið var um Maríu Stúart Skotadrottningu og hvernig fjallað er um hana í ævisögum, skáldsögum, kvikmyndum og sjónvarpsþáttum. Skoðað var hvernig mynd er dregin upp af Maríu, persónuleika hennar, lífshlaupi og valdatíð í gegnum þessa miðla. Einnig var frænka hennar, Elísabet fyrsta Englandsdrottning, ansi mikilvæg í okkar umfjöllun því þessar tvær drottningar höfðu feiknamikil áhrif á hvora aðra og er jafnvel hægt að tala um þær sem keppinauta. Svo var það auðvitað Elísabet sem að lokum, með semingi þó, undirritaði aftökuskipun á Maríu. Í stóra samhenginu skoðuðum við baráttuna milli mótmælendatrúar og kaþólskrar trúar, allar þær vendingar tengdar siðskiptunum sem áttu sér stað á þessum tíma í Bretlandi og Evrópu. Þær höfðu afar mikil áhrif á líf Maríu og valdatíð hennar bæði í Frakklandi og Skotlandi. Í þessu samhengi er eitt umfjöllunarefnið líka konur og völd, hvaða áhrif eða völd konur höfðu í raun á þessum tíma og hvað það þýddi að vera drottning, til hvers var ætlast af drottningum, hvað þær höfðu í raun og veru mikil áhrif á hinu samfélagslega og pólitíska sviði.
Tengist umfjöllunarefnið yfirstandandi rannsóknum?
Já, sjálf hef ég rannsakað þetta efni í allnokkur ár og birt um það fræðigreinar, t.d. þessar hér: Mary Queen of Scots as Feminine and National Icon: Depictions in Film and Fiction sem má nálgast hér og Marginalised MonarchMary Stuart and the Cultural Supremacy of Gloriana as Manifested in Film and Television sem má nálgast hér.
Hvaða bækur, kvikmyndir og sjónvarpsþættir eru á leslistanum? Er mikilvægt að hafa fjölbreyttan leslista og nota kvikmyndir og sjónvarpsþætti til að sjá Maríu Stúart ljóslifandi fyrir sér?
Við lásum m.a. fræga ævisögu Tudor-fræðingsins John Guy um Maríu, My Heart is My Own: The Life of Mary Queen of Scots en hún kom fyrst út árið 2004. Bókin brýtur blað í umfjöllunum um Maríu; Guy lagðist yfir mikið af upprunalegum skjölum sem höfðu ekki verið skoðuð síðan á 19. öld og leggur þau til grundvallar einskonar endurmati á Maríu Stúart og þeim mikla ágreiningi um ævi hennar og stjórnartíð sem hefur ríkt allar götur frá því hún var hálshöggvin árið 1587. Eftir að kynna sér sögu drottningarinnar með lestri og vangaveltum um bók Guys lásu nemendur skáldskap og horfðu á kvikmyndir og sjónvarpsþætti um líf Maríu. Lesin voru leikrit, m.a klassískt verk eftir Friedrich Schiller í enskri þýðingu, Maria Stuart (1800) og annað nýlegra, eftir skosku skáldkonuna Liz Lochhead, sem heitir Mary Queen of Scots Got Her Head Chopped Off (1989). Að auki lásu nemendur skáldsögu um fyrri hluta ævi Maríu, Royal Road to Fotheringay eftir Jean Plaidy (1964). Nemendur horfðu líka á þónokkuð margar kvikmyndir og sjónvarpsþætti en sem dæmi má nefna kvikmyndirnar Mary of Scotland (1936) og Mary Queen of Scots (2013) og sjónvarpsþættina The Virgin Queen (2005), Gunpowder, Treason and Plot (2004) og Reign (2013).
Ég kynnti þeim fyrir tónlist og ljóðum sem hafa verið samin um Maríu. Við skoðuðum líka atriði í óperu Donizettis, Maria Stuarda, sem er byggð á leikriti Schillers. Þar er t.d. áhugavert að skoða hvernig óperan sem listform keyrir upp og ýkir hina miklu dramatík sem felst í lífi og dauða Maríu, og að sama skapi leggur sérstaka áherslu á samkeppnina og óvildina (eða biturleikann) sem a.m.k. undir lokin virðist hafa sett mark sitt á samband frænknanna Maríu og Elísabetar.
Það er auðvitað mjög mikilvægt að hafa fjölbreytt efni til að vinna með í svona námskeiði og skoða ýmsar útgáfur af skáldskap um Maríu í hvaða formi sem hann er. Það er óhætt að segja að efnið hafi verið yfirgripsmikið og fjölbreytt, allt frá klassískum verkum til unglingadramaþáttana Reign.
Hvernig var verkefnavinnu háttað?
Fyrir utan almennan undirbúning, lestur, áhorf og vinnu í tímum þá skrifuðu nemendur dagbók og skiluðu aðra hverja viku. Þar fjölluðu þau um það sem helst vakti áhuga þeirra í því sem verið var að fara yfir hverju sinni. Einnig skrifuðu nemendur langa rannsóknarritgerð um efni að eigin vali í lok annar.
Ert þú sammála því að saga Maríu Stúart hafi haft áhrif á Game of Thrones?
Ég hef ekki heyrt um að saga Maríu Stúart hafi haft bein áhrif á það verk, þó ýmsir aðrir atburðir í breskri sögu, s.s. Rósastríðin, séu mjög greinileg fyrirmynd að einhverju leyti. Hinsvegar er talið að Game of Thrones hafi haft áhrif á sjónvarpsþættina Reign, sem fjalla um Maríu Stúart sem ungling (og fara satt best að segja afar frjálslega með staðreyndir). En aðrir atburðir í sögu Skotlands höfðu vissulega áhrif á bækurnar, t.d. fjöldamorðið í Glencoe dalnum árið 1692, sem George R. R. Martin sótti innblástur í fyrir Rauða Brúðkaupið.
Hefur saga Maríu Stúart haft einhver önnur áhrif á dægurmenningu? Er hún hið upprunalega rauðhærða háskakvendi, rómantísk hetja eða píslarvætti?
Saga Maríu hefur haft margskonar áhrif á ýmsa þætti dægurmenningar. Hún er sérstaklega vinsæl í sögulegum skáldskap, bæði í formi bókmennta og kvikmynda. Eftir tilkomu Internetsins og samfélagsmiðla hafa sprottið upp allskonar hópar þar sem fólk með svipað áhugasvið kemur saman og fjallar um hugðarefni sín. Í kringum Maríu og aðrar áberandi persónur í sögunni sem sumar hverjar mættu svipuðum örlögum, t.d. Önnu Boleyn, hafa myndast nokkurskonar aðdáendaklúbbar. Ég myndi jafnvel ganga svo langt að segja að þetta séu „költ“ þar sem fólk hreinlega dýrkar viðkomandi persónu og leggur heilmikið á sig til að berjast fyrir málstað fólks sem dó jafnvel fyrir hundruðum ára!
Sem dæmi má nefna hópa sem halda uppi merkjum Maríu Stúart annars vegar og Elísabetar fyrstu hins vegar. Yfirleitt er þetta fólk í umfjöllun sinni og orðræðu á algjörlega öndverðum meiði. Aðdáendur Maríu telja að hún hafi staðið sig mjög vel sem drottning en hafi einfaldlega verið fórnarlamb svikulla ráðgjafa sinna (þ.á.m. bróður síns) sem og Elísabetar frænku sinnar og enskra ráðgjafa hennar. Einnig að María hafi verið útmáluð sem misheppnaður þjóðhöfðingi og morðkvendi einfaldlega vegna þess að óvinir hennar komu af stað öflugum áróðri gegn henni sem hreinlega eyðilagði orðspor hennar og hefur enn áhrif á skoðun okkar í dag. Oft sjá þessir aðilar ekki aðrar hliðar málsins og geta þar af leiðandi ekki horft hlutlausum augum á hið dáða viðfang.
Mig langar að rannsaka meira aðdáendahópana og hlutverk samfélagsmiðla í meðhöndlun á ímynd sögulegra persóna. Það væri líka áhugavert að skoða betur hvað veldur þessum öfgum og tilfinningahita sem fyrirfinnast í umræðum þessara hópa. Þar er María einmitt annað hvort túlkuð sem háskakvendi eða fórnarlamb, rómantísk hetja eða píslarvottur, en í reynd held ég að hin „sanna“ María sé einhversstaðar þarna mitt á milli. Reyndar er María af mörgum kaþólikkum talin vera píslarvottur vegna þess að hún í raun endurgerði sjálfa sig sem slíkan, hún klæddist blóðrauðum undirkjól fyrir aftökuna, en sá litur táknar einmitt það að deyja fyrir kaþólska trú. En þrátt fyrir vissan þrýsting í gegnum aldirnar á að hún sé gerð að dýrlingi (sérstaklega á 19. öld í Skotlandi) hefur kaþólska kirkjan aldrei tekið það skref, líklegast vegna efasemda um sakleysi Maríu af morði annars eiginmanns hennar, Henrys Stúart, Lord Darnley.
Ég þakka Ingibjörgu kærlega fyrir mjög áhugaverða umfjöllun um Maríu Stúart Skotadrottningu og námskeiðið sem var haldið um hana í vor. Einnig var mjög fróðlegt að fræðast um þau áhrif sem María Stúart hefur haft á dægurmenningu. Hér er um að ræða verðugt rannsóknarefni sem gaman verður að fylgjast með.
Um höfundinn
[fblike]
Deila