Gyðingarnir og „góða fólkið“ í Berlín

[cs_text]
Gotthold Ephraim Lessing
Gyðingarnir
Berliner Ensemble, 2016
Lófatak lýgur ekki; þetta vita reyndir leikarar og aðrir sem fram koma opinberlega. Vissulega er munur á klappkúltur ýmissa þjóða, Bretar klappa til að mynda fremur stutt, yfirleitt ná leikarar aðeins að hneigja sig einu sinni áður en lófatakinu lýkur. Þó má vel merkja muninn á því sem er kurteisleg skyldurækni og ósvikin hrifning og sama á við á þeim stöðum þar sem klappað er lengur og leikarar koma kannski margsinnis fram á sviðið. Íslendingar og Þjóðverjar hafa, að minni reynslu, svipaðan klappkúltúr, þeir lemja saman lófum töluvert lengur en Bretar að aflokinni sýningu þannig að áhorfendur í þessum löndum þurfa að hafa aðeins meira fyrir lífinu en þeir.

Það vantaði ekkert upp á lófatakið í æfingasal Berliner Ensemble leikhússins í Berlín núna í desember að aflokinni sýningu á Gyðingunum eftir Gotthold Ephraim Lessing og leikararnir fundu áreiðanlega að það var verðskuldað. Verkið hefur verið á fjölunum frá frumsýningu 2003 og farið víða um hinn þýskumælandi heim. Leikstjórinn var enginn annar en George Tabori, (1914-2007) ungverskur gyðingur sem fór til Berlínar á millistríðsárunum til náms, en varð að flýja eftir að nasistaóværan komst til valda.

Það má kannski líta á þetta verk sem nokkurs konar „manifesto“ eða yfirlýsingu þess sem kallað er „góða fólkið“ með undirtón fyrirlitningar nú á dögum
Þetta er verk frá 1749 og var annað leikritið sem hinn ungi Lessing skrifaði, rétt orðinn tvítugur að aldri. Það má kannski líta á þetta verk sem nokkurs konar „manifesto“ eða yfirlýsingu þess sem kallað er „góða fólkið“ með undirtón fyrirlitningar nú á dögum, því þetta var fyrsta verkið eftir kristinn mann í Evrópu sem lýsti gyðingum með jákvæðum hætti, já, er reyndar nokkurs konar áróðursverk fyrir því að mennirnir séu allir jafnir og það áður en Jean-Jacques Rousseau skrifaði sín frægu verk um ójöfnuðinn (1755) og samfélagssáttmálann (1762). Söguþráðurinn er einfaldur og ber þess merki að Lessing hafði verið að lesa ensk leikskáld; þetta er einþáttungur, kammerverk, með sex persónum og vísar aðeins fram til farsans og þess sem síðar var kallað á ensku „well-made play“ (nítjándu aldar aðlögun að hinum klassísku reglum Aristótelesar). Þetta lýsir sér í stuttu máli með þéttri frásögn og fléttu sem leyst er upp í lokin.

Í Gyðingunum hefst sagan á því að tveir bófar, dulbúnir sem gyðingar, ráðast á vellauðugan aðalsmann og reyna að ræna hann. En það mistekst vegna þess að ferðalangur á vettvangi grípur inn í og bjargar honum. Aðalsmaðurinn vill sýna þakklæti sitt með því að bjóða honum heim, en ferðalangurinn vill það helst ekki, hann gerði ekki góðverkið til að þiggja laun, heldur góðverksins vegna; hann er sem sagt góður maður, dyggðugur maður. Leikurinn flækist síðan smám saman með dramatískri íroníu þar sem áhorfendur vita að bófarnir eru í raun þjónar aðalsmannsins, þeir stela líka frá ferðalangnum og einnig virðist sem ástarflétta sé í uppsiglingu. Upp kemst loks um bófana eftir nokkuð farsakennda atburðarás og aðalsmaðurinn  er tilbúinn að gefa honum dóttur sína (og hún er sammála) ásamt öllum sínum auðæfum, því slíkum öðlingi höfðu þau aldrei áður kynnst. En sæluríkur endir steytir á því að að ferðalangurinn er gyðingur. Rúsínan í pylsuendanum er súr og sárgrætileg.

Uppfærsla Taboris hjá Berliner Ensemble er einföld og vitaskuld brechtísk í þessu húsi, áður en leikararnir koma inn á sviðið er sömu leikmynd varpað á stórt tjald og eftir stutta stund sést Tabori heitinn koma inn á sviðið og setjast í stól til hliðar, en hann mun oft hafa gert það og setið þar alla sýninguna. Þegar leikararnir koma inn á sviðið í kvikmyndinni í bakgrunninum koma þeir sem á sviðinu standa samtímis inn á það með sama hætti og setjast síðan niður í sæti umhverfis græna gervigrasflöt sem þekur sviðsflötinn að mestu. Búningarnir eru einhvern veginn eins og þeir hafi verið keyptir í verslun fyrir grímubúninga frá rókókó tímanum, en lítið er um aðra leikhluti, nema þá helst ferðatöskur ferðalangsins góða.

Leikurinn er ýktur í áttina að farsa og karíkatúr og undirstrikar þannig húmoríska íroníuna í textanum.
Leikurinn er ýktur í áttina að farsa og karíkatúr og undirstrikar þannig húmoríska íroníuna í textanum. Þetta dekkar að vissu leyti boðskapinn sem reyndar verður ekki ljós fyrr en undir lokin. Það er raunar að sumu leyti fyrirsjáanlegt að ferðalangurinn sé gyðingur og er það vísast af ásettu ráði, því þannig verða andgyðinglegar fullyrðingar, sem hann þarf að heyra aftur og aftur, beittari í eyrum áhorfenda. Boris Jacoby, sem leikur ferðalanginn, þarf að takast á við erfiðasta hlutverkið í uppfærslunni, þar sem hann er allan tímann alvarlegur og stendur fast á siðferði sínu og dyggðum. Hann myndar andstæðu við alla hina sem alltaf eru að hugsa um sjálfa sig og eigin hag; með lágstemmdum leik, dökkum búningi og slyngri förðun tekur hann á sig dálítið kvenlega mynd. Aðalsmaðurinn óheppni (Axel Werner), klassískur patríarki, geislar reyndar ekki af húmor, en hann er líka óraunsær í hjali sínu um dyggðir og manngæði, þangað til hann veit hver uppruni ferðalangsins er. Dóttur hans leikur Hanna Jürgens með votti af expressíonísku oflæti eins og þýskur gamanleikur einkennist oft af. Hún hefur sterka viðveru þrátt fyrir það og gerir sér nokkurn mat úr texta sínum. Christoph, þjón ferðalangsins, lífsnautnamanns sem hefur ekkert á móti því að þiggja gestrisni aðalsmannsins, leikur Michael Rothmann af raunsæislegum þrótti og hæfilegri fýlu þegar húsbóndinn segir honum að pakka niður í töskur. Piparjúnkuna Lisette, sem daðrar við Christoph og verður til að leysa flækjuna á endanum, leikur Claudia Burckhardt af ósvikinni expressíoneskri hysteríu og nær þó að halda saman persónulegri þversögn, því hún kemur upp um bófana í lokin þótt það væri henni sjálfri ekki endilega í hag. Þrjótarnir tveir (Felix Tittel & Winfred Croos) eru svo þrjótar eins og þeir eiga að vera.

Innri kaldhæðni verksins skapar þannig íroníu sem kallast á við það sem upplifum núna og ekki síst það sem kallað er með fyrirlitningu „góða fólkið“ af þeim sem vilja að fá að stunda sinn rasisma og engar refjar.
Þetta tímalausa verk Lessings á vel við á okkar tímum, þegar ólga mannhaturs og kynþáttahyggju veður uppi á Vesturlöndum og margt sem sagt er um gyðinga í leikriti frá 1749 gæti vel heyrst eða sést í dag. Innri kaldhæðni verksins skapar þannig íroníu sem kallast á við það sem upplifum núna og ekki síst það sem kallað er með fyrirlitningu „góða fólkið“ af þeim sem vilja að fá að stunda sinn rasisma og engar refjar. Það er líka kaldhæðni að eitt fyrsta verkið sem tók afstöðu „góða fólks“ allra tíma skyldi eiga uppruna sinn í Þýskalandi og það er reyndar staðreynd að með afhelgun Upplýsingarinnar tókst gyðingum að „laga sig að“ þýsku þjóðfélagi svo mjög að þeir héldu sumir fram á fjórða áratug síðustu aldar að járnkrossinn sem þeir fengu í fyrri heimstyrjöld gerði þá að bona fide Þjóðverjum. Svo var ekki, því „vonda fólkið“ náði völdum með hryllilegum afleiðingum. Það var því dálítið sérkennileg tilfinning að sjá þetta tæplega 270 ára gamla leikrit með hatursorðræðu samtímans og alla söguna á milli í kollinum. En það minnti á að „góða fólkið“ á alltaf erindi.[/cs_text]
Um höfundinn
Gauti Kristmannsson

Gauti Kristmannsson

Gauti Kristmannsson er prófessor í þýðingafræði við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands. Rannsóknasvið hans eru almenn þýðingafræði, enskar og þýskar bókmenntir, upplýsingin í Evrópu, þýðingasaga, málstefna á Íslandi og annars staðar og íslenskar samtímabókmenntir. Sjá nánar

[cs_text][fblike][/cs_text]

Deila

Mix Parlay


yakin jp

yakin jp

yakin jp

rtp yakinjp

yakinjp

Togel Online Resmi

pola ritme turbo stop go rahasia sopir angkot cuan 95 juta

strategi kode kuno petugas arsip bongkar rahasia 120 juta otomatis

karyawan minimarket temukan jam hoki pola tap cepat saldo meledak

trik tahan putar penjual mainan cuan 78 juta tanpa boncos

analisis frekuensi wild tukang fotokopi berbuah jackpot ratusan juta

timing free spin anti rungkad kunci kemenangan maksimal

pola step bet mikro desainer interior jaga profit stabil 65 juta

strategi gacor juru parkir manfaatkan jam sepi raih big win

ahli kopi reset modal cerdas saat multiplier drop wd pasti

kombinasi bet anti zonk pelayan restoran menu kombo hasilkan 110 juta

deteksi server hoki montir ac bawa pulang maxwin sebelum siang

ritme putaran beruntun guru ngaji pecahkan jackpot x500

pola turbo jeda pedagang kain kelola volatilitas tetap untung

taktik push berjenjang skema 3 2 1 barista kafe cuan 82 juta

manajemen dana anti rugi penjahit jas modal kecil untung besar

pola simbol berbaris petani padi ciptakan combo wild raksasa

kondektur bus uji frekuensi scatter akurat wd 135 juta

trik tumpuk wild pola sisir vertikal tukang cukur bonus berantai

sinkronisasi jari dan rtp teknisi lift profit tetap melejit

deteksi akurat server rungkad penjaga toko anti boncos total

kombinasi jam hoki dan pola khusus pedagang buah anti zonk x1000

mahasiswi desain mode pola putaran bintang paling gacor auto maxwin

penjual hewan trik scatter emas jitu cuan 450 juta sekejap

ahli geologi temukan urutan permata jackpot 85 juta kaya mendadak

seniman tato pahami ritme jarum pola putaran cepat maxwin tanpa batas

nelayan malam pola penyebaran hitam viral waktu hoki terbongkar

admin medsos filter real time analisis akurat rtp live tembus x500

strategi sultan agen properti fitur spin turbo cuan cepat anti rugi

petugas keamanan pola anti rungkad saat server padat wd aman

manajemen risiko saldo besar sopir truk logistik sebelum pecah maxwin

konsultan pajak pola penggandaan profit tanpa limit cuan fantastis

akuntan publik deteksi akurat waktu terbaik free spin auto sultan

buruh pabrik lacak mesin panas jam hoki terbaru pola spin jebol maxwin

karyawan bank uji skema kredit cepat kuasai fitur beli putaran anti zonk

juru masak deteksi bumbu rahasia kombinasi bet anti zonk hadiah x500

pedagang pulsa cadangkan saldo dana mini recovery anti boncos total

teknisi listrik trik petir x500 anti rungkad bawa pulang maxwin besar

pekerja konstruksi fondasi step up bet anti ambruk jackpot beruntun

penjual tanaman hias siraman interval timing spin tumbuh jackpot ratusan juta

nelayan pagi strategi ikan hoki anti rungkad bawa pulang 150 juta

cleaning service reset modal cerdas saat multiplier mandek wd cepat

juru pijat refleksi pola putaran cerdas x1000 anti rungkad terbaru

strategi jam hoki terbaik penjaga kolam ikan cuan 120 juta sekejap

penulis novel gunakan plot twist analisis pola terbaru pasti untung

guru les musik skema nada 3 5 7 pola push bertahap tingkat pengembalian 99

pedagang kopi keliling pola putaran cerdas untung 80 juta seminggu

montir mobil uji sprint spin 15 menit cetak big win cuan 90 juta

reset modal cerdas sapu bersih cleaning service wd cepat

penjaga toko buku uraikan indeks simbol free spin naikkan untung 50 juta

teknisi drone pola stabil bet terbang rendah pecah maxwin 800 juta

desainer grafis grid tempo pola turbo pause jaga volatilitas cuan x1000

penjual emas strategi sultan kombinasi spin cerdas anti boncos total

tukang sayur pola 3 baris wild emas modal 50 ribu langsung sultan

koki restoran deteksi bumbu rahasia kombinasi bet anti zonk 400 juta

pedagang asongan trik putaran maut 9 jitu scatter emas nembak

petugas pemadam kebakaran deteksi server panas pecah jackpot 750 juta

sopir taksi online buktikan cuan besar pola simbol khusus biru jaminan wd

tukang kebun raup ratusan juta analisis pola anti rungkad auto sultan

pegawai negeri ubah nasib trik buy spin cerdas perkalian x1000 berkali kali

pemuda desa buktikan pola 7 baris wild biru raup 950 juta tidak masuk akal

karyawan swasta 650 juta pola lonceng emas mahjong ways 2 scatter hijau

ibu rumah tangga x1000 sweet bonanza analisis maxwin

mahasiswa 888 juta pola bintang jatuh wild emas starlight princess

pemain medan pola batu petir gates of olympus jackpot 15 miliar

tukang ojek waktu emas scatter 5 baris wild west gold

pebisnis 788 juta pola keberuntungan game dewi fortuna x500

sopir ojol rahasia mahjong ways 1 spin otomatis

tukang sayur pola simbol khusus sugar rush cuan 90 juta

fotografer freelance shutter pace vs rtp gates of olympus wd konsisten

penata rias layer wild starlight princess bonus berantai auto jackpot

operator pabrik shift malam cooldown 7 10 profit maksimal

pedagang ikan kelola gelombang multiplier tarik profit aman anti boncos

petugas keamanan cek area gelap pola anti rungkad wd terjamin

karyawan toko pola 4 simbol merah kemenangan puncak bocoran resmi

pemain bali bongkar jam hoki wild emas ajaib auto sultan 999 juta

mahasiswa kedokteran taktik scatter emas kombo liar cuan 180 juta

ibu rumah tangga kaya raya pola ikan hoki scatter hijau terbukti akurat viral

pemuda desa mengubah nasib kisah bayaran x100 modal receh cuan maksimal

pemain jakarta berhasil trik spin turbo kemenangan puncak 1 miliar

pedagang ikan gelombang multiplier profit mahjong ways sebelum drop

auto sultan strategi gol juventus 750 juta trik ampuh

cuan mendadak pola kemenangan roma 650 juta tukang kopi fenomenal

starlight princess pola bet kecil wd trik bintang x200 beruntun

stop rungkad rtp live habanero terbaik pola putaran otomatis

mahjong ways 3 pola scatter hitam bocor analisis maxwin 777 juta

wild west gold jackpot miliar slow spin 3 baris emas kaya mendadak

gates of olympus pola batu petir x500 tersembunyi mahasiswa maxwin

aztec gems pola quick spin cuan 100 juta tanpa rungkad anti buntung

koi gate fenomena wild gold trik manajemen modal mini jackpot 95 juta

sweet bonanza pola permen bergaris mega jackpot jam hoki buy spin

starlight princess wild emas berantai gamer profesional cuan 170 juta

mahjong ways 2 kunci utama wd trik spin santai pegawai minimarket

bukan isapan jempol rtp live pragmatic play malam ini pola bet efektif

the dog house megaways maxwin instan sopir ojol ubah nasib

gates of olympus pola petir merah terbukti akurat jam gacor jitu

wild west gold scatter biru viral bet naik turun cuan 60 juta

sweet bonanza pola permen manis x500 anti rungkad ibu beli mobil

mahjong ways 1 rahasia kuno pola spin manual jebol jackpot

starlight princess petir bintang x100 tiap jam pola putaran cerdas

aztec bonanza cuan maksimal taruhan minimalis pekerja pabrik 280 juta

koi gate trik simbol hoki tercepat pola spin turbo 15 kali auto jackpot

klaim jackpot joker jewels malam ini trik jam hoki mahasiswa cuan x100

tukang cukur teknik spin halus mahjong ways anti boncos

terapis pijat pola bet mahjong ways mengalirkan jackpot

pilot drone atur batas rugi mahjong ways aman

arsitek metode buy free spin mahjong ways 2 stabil modal

kasir baca pola simbol mahjong ways turbo spin

resepsionis transisi spin mahjong ways 4 manual ke auto

programmer kode pola binary ritme bet mahjong ways 3

pustakawan pilih jam hoki mahjong ways royal

sales timing tarik dana mahjong ways sebelum drop

montir kapal selam batas maksimal putaran mahjong ways 1

mahjong ways 2 pola wild berantai tukang ojek mega jackpot

starlight princess anti rungkad petir bintang x1000 wd pasti

stop boncos wild west gold buy spin cerdas karyawan cuan 90 juta

maxwin pengali x1000 sweet bonanza terbaru

waktu emas wild west gold scatter 5 baris

pola sayap kupu kupu mahjong ways 3 wd pasti

strategi bet stabil gerbang ikan koi rtp 99

pola bintang jatuh princess starlight 888 juta

trik putaran turbo permen manis cuan x500

petir biru x500 olympus waktu gacor terkini

pola sinar bulan putri bintang jackpot instan

jam keberuntungan harta karun aztec 400 juta

pola 4 simbol merah gerbang kaca terbaru

jackpot 999 juta gold bonanza spin cerdas

strategi naga hitam raja kerbau scatter wild

pola mekanik emas hoki nexus untung besar

maxwin simbol biru emas koboi liar terjitu

analisis rtp langsung jam gacor slot pragmatic

koi gate viral pola ikan tersembunyi pemuda desa maxwin 180 juta

aztec gems maxwin trik spin manual 5 detik jackpot 70 juta

naga emas mahjong ways 3 pola bet kecil cuan miliar

joker jewels anti zonk strategi bet minimalis menang 99 persen

sweet bonanza xmas pola scatter kombo ibu rumah tangga 200 juta

gates of gatot kaca pecah analisis jam hoki sopir taksi x500

the dog house mega jackpot pola spin turbo pelajar sma 110 juta

mahjong ways scatter kombo gila teknik wild emas 420 juta

tercepat pola putaran maut starlight princess x500 nonstop

wild west gold gacor malam ini scatter emas anti rungkad sultan

koi gate pola naga biru terbongkar rtp 98 persen anti boncos

kisah pedagang sayur maxwin 150 juta pola bet stabil aztec bonanza

mahjong ways 2 pola naga hitam viral jackpot 600 juta otomatis

petir biru x1000 meledak jam gacor terbaru gates of olympus

sweet bonanza rahasia multiplier emas waktu hoki auto sultan

starlight princess anti rungkad rtp live 98 pola gacor

aztec gems trik bet minimalis jackpot 90 juta

rahasia sultan trik spin cepat the dog house maxwin

analisis pg soft pola spin cerdas mahjong ways 3 jackpot

kisah viral karyawan toko cuan 75 juta pola habanero anti rugi

panduan rtp slot pyramid bonanza kemenangan 99 persen

power of thor megaways trik gelegar x500 pola profesional

modal receh cuan maksimal pola great rhino megaways hoki

analisis jam hoki pragmatic pola spin normal jackpot

pola scatter hitam gates of olympus viral waktu hoki zeus

rahasia tersembunyi joker jewels trik keuntungan 50 juta

bocor tuntas analisis persentase menang sweet bonanza xmas

pola rahasia mahjong ways 1 sopir ojol cuan miliaran spin otomatis

jebol jackpot ratusan juta pola scatter merah wild west gold

strategi sultan trik spin turbo gems bonanza

pola gajah wild biru great rhino kaya mendadak

panduan rtp live aztec gems trik anti rungkand

bocoran pola scatter dog house anti boncos

trik buy feature buffalo king megaways x500

pola wild komplit madame destiny megaways maxwin

strategi anti gagal sugar rush tercepat wd

jam gacor poseidon megaways perkalian akurat

pola scatter koin money train 3 cuan menggila

taktik pola scarab emas legacy of dead receh untung

strategi putaran maut wild kraken release the kraken

Suara Cilok Scatter

Jam Hoki Petani Kopi

Gerakan Kipas Sate

RTP Wild West Gold

Teknik Tambal Ban

Prediksi Real Madrid

Manchester City vs Bournemouth

Barcelona vs Elche

Arsenal vs Burnley

Man United vs Forest

The Dog House Megaways Viral

Psikologi Warna Candy Bonanza

Mitos vs Fakta Justice League

Trik Skip Intro Playboy Gold

Moon Princess 1000 Cetak Rekor

Pola Triple Hot Hot Fruit

Zeus Howling Thunder CQ9

Pola Efisien Wild Safari

Strategi Ritme Dog House

Mekanik Rahasia Candy Bonanza

Prediksi Liverpool vs Aston Villa

Derby London Chelsea vs Spurs

Taktik Atletico vs Sevilla

Expected Goals Haaland

Analisis 15 Menit Terakhir

Analisis Mahjong Ways 3

Pola Ngantuk Mahjong Ways

Ritual Kucing Hitam

Taktik Rahasia RTP

Panduan Tukang Parkir

Pep Guardiola City

Arsenal vs Burnley

Tottenham vs Chelsea

Derby London Chelsea Spurs

Trik Menang Pragmatic

Analisis Data Akurat Mahjong Ways

Pola Ngantuk Satpam Mahjong Ways

Ritual Kucing Hitam Mahjong Wins

Taktik Rahasia Pola RTP Jember

Panduan Spin Turbo Tukang Parkir

Sistem Xavi Anti Kebobolan Barca

Kontroversi Kartu Merah Derby London

Filosofi Sepak Bola Modern London

Prediksi Liverpool vs Aston Villa

Statistik Clean Sheet Barcelona Elche

Mode Hemat Data Scatter

Filosofi Ngopi Hitam Pro

Pola Spin Tukang Ojek

Pola Scatter Koi Gate

Taktik Cuci Piring Spin

Misteri Anfield Liverpool

Arsenal vs Burnley 22 Menit

Pelatih Tertekan Ten Hag

Ketergantungan Gol Madrid

Tottenham vs Chelsea Modern