Stríðið sem breytti öllu

[cs_text]
Gunnar Þór Bjarnason
Þegar siðmenningin fór fjandans til. Íslendingar og stríðið mikla 1914-1918
Mál og menning, 2015
Nýlega rakst ég á bréf sem langafi minn hafði skrifað elsta syni sínum – afa mínum – sem þá var farinn að starfa í Reykjavík. Bréfið er skrifað á Ísafirði þar sem hann var búsettur og dagsett 24. nóvember 1920. Þar segir:

Gjörðu mér þann greiða að komast eptir hvort hægt er að fá strausikur í Rvík og hvaða verð er á honum.
Sje hann fáanlegur bið jeg þig síma til mín og láta vita um verð án þess að nefna vöruna t.d. Fást á kr. pr. kg.
Biðji jeg þig að útvega getur þú ef nauðsin krefur fengið peninga símsenda til að greiða um leið og varan fer, en helst vil jeg ekki borga fyrr en hún kemur.
Fræddu mig einnig um hvort Landsverslun ætlar að útvega sikur svo nóg sé til í skammtinn.
Ifir höfuð að tala kæmi mjer vel ef þú hjeldir til mín þeim verzlunarfrjettum sem þjer sínast mættu að gagni koma, einkum þeim sem ekki eru hafðar í hámæli.
Símtöl er ekki hægt firir mig að hafa um nokkuð það er miklu máli skiptir. Verður því brjefum mest að hlíta.

Oftast þegar fólk rekst á svona bréf hefur það ekki hugmynd um hvað er í gangi. Hvers vegna þessi sykurþörf? Hvers vegna þetta pukur? Var maðurinn að brugga? Þegar maður les bréf frá öfum sínum eða ömmum, langöfum og langömmum hefur maður alltaf vissa tilhneigingu til að hugsa um persónulega hlið þess sem skrifað er. Hvers konar manneskja var hann eða hún? Einkabréfið er jú einkasamtal. Hvað segir það okkur um tengsl fólks, samskipti og tilfinningar? Það fer oft framhjá hinum venjulega lesanda að bréf eru kannski fyrst og fremst frábærar heimildir um hverdagslegan veruleika samtíma síns. Þau sýna félagsleg tengsl og efnahagslega stöðu á allt annan hátt en aðrar heimildir –hjálpa manni að móta sýn á aðstæður fólks og viðbrögð við þeim, hvernig það tekst á við þær. Hvernig það komst af og kom sér fyrir í samfélagi á borð við samfélag Landsverslunar og sykurskömmtunar þar sem allir voru að takast á við afleiðingar hrikalegra hamfara – styrjaldar. Það var verðbólga, atvinnu- og húsnæðisleysi og að mörgu leyti hörmulegt ástand.

Fyrri heimstyrjöldin. Hún er í vissum skilningi enn í gangi þegar langafi minn skrifar afa mínum fyrirmæli um að útvega sér sykur. Afleiðingar hennar eru enn að koma fram. Styrjöldin hefur breytt öllum aðstæðum. Ísland er allt í einu fullvalda ríki sem verður að bjarga sér. Stundum er eins og stórir atburðir og þróun í heimssögunni sem á meðan á þeim stóð skipta sköpum um líf fólks og örlög gleymist eða hverfi í skuggann af einhverju öðru furðu fljótt. Þannig hefur það einhvernveginn verið með Heimstyrjöldina fyrri. Eins mikil umskipti og þessi styrjöld hafði í för með, þá var næstum eins og þau yrðu léttvæg vegna styrjaldarinnar sem hófst rétt tæplega 21 ári eftir að þeirri fyrri lauk. 21 ár er ekki langur tími. Og seinni heimstyrjöldin var að svo miklu leyti ólík þeirri sem á undan fór. Endalok hennar miklu meira afgerandi, sigurinn yfir óvininum miklu afdráttarlausari heldur en verið hafði 1918.

Á síðustu árum hefur fyrri heimstyrjöldin hinsvegar smátt og smátt þokast út úr skugga seinni heimstyrjaldarinnar. Nokkrar bækur um hana hafa verið víðlesnar og hafa bæði náð að endurvekja áhuga á henni og náð að setja hana í nýtt samhengi og skýra hana á nýjan leik. Einhvern veginn hef ég á tilfinningunni að bók Nialls Ferguson, The Pity of War hafi markað dálítil tímamót, en bækur Margretar MacMillan hafa líka verið víðlesnar. Peacemakers: Six Months that Changed the World breytti held ég líka skilningi margra á samningunum eftir styrjöldina – enda ótrúlega skemmtileg bók, ekki síst fyrir lýsingarnar á leiðtogunum, Wilson, Lloyd George og Clemençeau. Og það hefur sitt að segja að fyrir tveimur árum var liðin öld frá því að styrjöldin braust út – það varð ærið tilefni til nýrra rannsókna og skrifa. Eitt hundrað ára afmæli styrjaldarinnar stendur náttúrlega yfir jafnlengi og stríðið sjálft, þannig að það er við því að búast að enn eigi umræðan um fyrri heimstyrjöldina og áhrif hennar eftir að færast í aukana.

Enn sem komið er hefur hins vegar ekki mikið verið skrifað á íslensku um fyrri heimstyrjöldina – eða um Ísland í fyrri heimstyrjöldinni. Þegar blaðað er í gegnum ellefu síðna heimildaskrá bókar Gunnars Þórs Bjarnasonar um Íslendinga og stríðið er varla eitt einasta íslenskt rit sem hefur styrjöldina sérstaklega að viðfangsefni – nema þá rit og greinar sem komu út á meðan á henni stóð eða stuttu eftir lok hennar. Bókin er að því leyti brautryðjendaverk.

Hún er þó ekki á nokkurn hátt hefðbundin sem slík. Gunnar reynir ekki að „skrifa söguna“ í þeim skilningi að hann reki hana frá upphafi til enda eða reyni að sýna fram á tiltekið orsakasamhengi. Bókin er nær því að vera röð svipmynda sem stundum koma lesandanum skemmtilega á óvart, fræða eða takast á við ýmsar viðteknar hugmyndir um tímabilið. Leiðarstefið birtist þó strax í titli bókarinnar: Stríðið mikla – heimstyrjöldin fyrri – var endalok siðmenningar. Ekkert gat nokkurntímann orðið eins og það var eftir að hildarleiknum lauk og heimurinn hefði örugglega orðið einhvernveginn allt öðruvísi ef þetta stríð hefði ekki verið háð. Það gildir ekki bara um umheiminn heldur Ísland líka.

Gunnar gefur sér gott pláss framan af bókinni til að draga upp mynd af sögusviðinu, síðustu vikunum áður en stríðið braust út, og leggur áherslu á mannlífslýsingar í allri frásögn af atburðum. Hann fléttar skrif íslenskra blaða gjarnan saman við lýsingar á aðdraganda og atburðum stríðsins og tekst þannig frá upphafi að láta íslenska vinkilinn njóta sín í frásögninni, hvort sem hann er beinlínis að tala um íslenskar aðstæður eða ekki.

Það einkennir hins vegar bókina að hún er að miklu leyti byggð á prentuðum heimildum tímabilsins, síður á vinnu með frumheimildir. Frumheimildir koma helst við sögu þegar athyglinni er beint að einstökum Íslendingum sem tengdust stríðinu meira en aðrir – ekki síst íslenskum hermönnum, en vel á annað þúsund hermanna af íslenskum ættum börðust í stríðinu, langflestir í her Kanada (bls. 228). Gunnar segir sögu nokkurra íslenskra hermanna, en þó sérstaklega eins, Gunnars Richardssonar, en bréf hans eru einu frumheimildirnar sem Gunnar nýtir sér í bókinni. Annað efni frá hermönnum er fengið úr blöðum og öðrum prentuðum heimildum, sem að vísu eru í sumum tilfellum beint uppúr bréfum.

Þegar siðmenningin fór fjandans til er sett saman úr nítján köflum. Fyrstu sjö köflunum er varið til að lýsa aðdraganda stríðsins, ástæðum og afleiðingum þess á daglegt líf fólks, en í næstu fimm köflum er Ísland og Íslendingar í forgrunni. Í þrettánda kafla er snúið aftur til vígstöðvanna, en í fjórtánda og fimmtánda kafla beinist athyglin íslenskum þátttakendum í ófriðnum, beinum og óbeinum, og svo að ástandi á Íslandi vegna atburðanna og þeirri nýju veröld sem blasti við í stríðslok og hvernig Íslendingar þurftu að fóta sig í nýjum heimi í lokaköflum bókarinnar.

Það sem bók Gunnars sýnir með svo skemmtilegum hætti er hve litlu það skiptir þegar upp er staðið að vera „fjarri heimsins vígaslóð“. Ísland er ekki einangrað frá umheiminum – áhrifin af því sem gerist í nágrannalöndum og á meginlandinu hafa skjót og skýr áhrif. Þetta var jafnsatt fyrir eitthundrað árum og það var í dag. Það var ástandið í heiminum sem stýrði því sem efst var á baugi í þjóðmálaumræðunni á Íslandi síðustu ár stríðsins – en það var ekki stríðið sem var umræðuefnið heldur dýrtíð og skortur (bls. 295). Íslendingar þurftu að slíta tengslin við „veröld sem var“ og móta lífsafkomu sína í nýjum veruleika rétt eins og þjóðirnar sem höfðu átt beina aðild að stríðinu.

Bók Gunnars Þórs er afbragðsgott yfirlit yfir sögusvið stríðsins, í senn fræðandi og vekjandi. Við lesturinn saknar maður þess kannski helst að sjá vinnu með frumheimildir, til dæmis bréf einstaklinga eða aðrar persónulegar heimildir. Styrkleiki hennar er að draga upp mynd af sögusviði og sýna hvernig einstaklingar fóru vel eða illa útúr atburðum. Oft vill maður vita aðeins meira (og jafnvel miklu meira) um karakterana heldur en Gunnar leyfir manni að vita. En kannski verður þessi bók einmitt til þess að auka áhuga á styrjaldarsamhengi slíkra heimilda. Það er að minnsta kosti greinilegt að fyrir einsögufræðingana er nóg efni til að vinna úr sem tengist fyrri heimstyrjöldinni. Ég hugsa að ég hefði lesið bréf langafa míns allt öðruvísi ef ég hefði ekki verið að lesa bók Gunnars á sama tíma og ég sá það, þótt reyndar hefði aldrei komið til greina að maðurinn væri að brugga af augljósum ástæðum sem þó verða ekki tíundaðar hér.
[/cs_text]

Um höfundinn
Jón Ólafsson

Jón Ólafsson

[cs_text][fblike][/cs_text]

Deila

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3