Nemandi til sýnis — skondið uppátæki eða ábyrgðarlaust sjónarspil?

Það gerðist nú í vikunni að nemandi sem nýlega hefur hafið nám sitt við myndlistardeild Listaháskólans var til sýnis opinberlega nakinn í heila viku. Viðburðinum var dreift á netinu og sýndur ótæpilega í fjölmiðlum. Um er að ræða höfundarverk nemanda sem er að hefja nám við skólann, mótun hans sem listamanns er skammt á veg komin og hann enn undir sterkum áhrifum kennara sinna. Á þeim forsendum velti ég fyrir mér hvort opinber birting verksins, og nemandans sjálfs, á vegum skólans, sé ekki ábyrgðarlaus og á skjön við skyldur skólans um að gæta hagsmuna nemandans.

Í þessu samhengi gilti einu hvort gagnrýnin væri slæm eða góð; það þurfti að verja nemendur fyrir illskeyttri gagnrýni sem gæti brotið þá niður; það þurfti ekki síður að vernda nemendur fyrir jákvæðri gagnrýni sem gæti leitt til þess að nemandinn teldi sig fullnuma og fullþroska of snemma, nokkuð sem hefði getað heft frekari þróun þeirra og þroska sem sjálfstæðra listamanna með eigin skoðanir.

Í Myndlista- og handíðaskólanum, sem er einn af forverum Listaháskólans, var lengst af lagt blátt bann við því að nemendur sýndu opinberlega. Hugsunin á bak við það bann var sú að nemendur þyrftu frið og ró til að móta sér sjálfstæðan stíl, skoðanir um list og hugmyndir um persónulegan tjáningarmáta. Menn byggðu á þeirri sýn að fyrstu árin í myndlistarskóla ættu að einkennast af fjölbreyttri og agaðri tilraunastarfsemi, þar sem nemendur gætu prófað marga möguleika og leiðir í list-tjáningu án þess að þurfa að bera persónulega ábyrgð á útkomunni. Þannig væru alls konar ófullburða tilraunir í námi mögulegar vegna þess að þær væru ekki merktar nemendum sérstaklega; þeir væru lausir við að bera ábyrgð á stílbrögðum og hugmyndum sem þeim gæti líkað miður síðar, eftir að þroska á sviði myndlistar-tjáningar væri náð. Nemendum var á þennan hátt hlíft við því að sæta ómaklegri gagnrýni fyrir byrjendaverk sín. Í þessu samhengi gilti einu hvort gagnrýnin væri slæm eða góð; það þurfti að verja nemendur fyrir illskeyttri gagnrýni sem gæti brotið þá niður; það þurfti ekki síður að vernda nemendur fyrir jákvæðri gagnrýni sem gæti leitt til þess að nemandinn teldi sig fullnuma og fullþroska of snemma, nokkuð sem hefði getað heft frekari þróun þeirra og þroska sem sjálfstæðra listamanna með eigin skoðanir.

Á meðan nám í listaskóla einskorðaðist við hefðbundna miðla — teikningu, málverk, höggmyndalist eða grafík — var yfirleytt áberandi í upphafi náms ef um óþroskaða og ómótaða listamenn var að ræða. Það sást beinlínis á myndunum að ekki var ástæða til að hvetja til opinbers sýningarhalds nemenda. Nám og þroski á sviði óhefðbundinnar myndlistar — sem oft einkennist af blandaðri framsetningu, fundnum efnum, gjörningum og innsetningum — tekur ekki minni tíma en hefðbundið listnám. Þessi nýju listform eru flestum framandi –— þess vegna tekur oft lengri tíma að ná öryggi í vinnubrögðum og framsetningu á sviði nýmiðla heldur en við nám í hefðbundinni list. Þetta eru listform sem gengið geta nálægt persónu þess sem skapar, auk þess að takast á við flókin samfélagsleg álitamál þar sem ríkulegrar ábyrgðar er þörf; að beita aðferðum þeirra af kunnáttu og öryggi felur því í sér langt lærdómsferli. Það skýtur því skökku við að ekki þyki ástæða til þess, enn frekar en áður, að vernda nemendur sem eru stutt komnir í námi sínu fyrir óbilgjarnri og óupplýstri umræðu sem oft getur átt sér stað á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum.

Það er í reynd nokkurt álitamál hvort og hvenær það er myndlistarnemendum nauðsynlegt að kynnast sýningarvettvangi af eigin raun á meðan á námi stendur. Ef þess þarf, ættu slík kynni ekki fremur að eiga sér stað þegar á námið líður, þannig að nemandi sé hægt og rólega tengdur við það sem getur oft verið óvæginn heimur atvinnumyndlistar og fjölmiðla? Er ekki óábyrgt, á meðan skoðanir nemenda og hugmyndir eru ómótaðar í upphafi náms, að láta þá hafa verk sín, eða sig sjálfa, til sýnis í öllum helstu miðlum landsins, bara af því að það er hægt?

[fblike]