Hermann StefánssonNýjasta skáldsaga Hermanns Stefánssonar er lítil bók í einfaldri blárri kápu. Framan á henni er ein mynd; teikning af mannveru í frjálsu falli, ljóshærðri í svörtum stuttbuxum með rauða og hvíta derhúfu. Kunnugleg fígúra, er mögulegt að lesandinn hugsi – hvar hef ég séð hana áður? Um leið og lesturinn hefst kemur í ljós hvert Leiðin út í heim sækir innblástur, því aðalpersónan Páll, sem einnig er kallaður Palli, vaknar í rúminu sínu morgun einn og uppgötvar að hann er einn í heiminum. Hér að sjálfsögðu sótt í hina klassísku barnabók Palli var einn í heiminum (1942) eftir Danann Jens Sigsgaard og myndin á kápunni er tekin beint upp úr henni.
Leiðin út í heim
Sæmundur, 2015
Innblástur er þó ekki rétta orðið til að lýsa textatengslum skáldsögu Hermanns og barnabókarinnar frægu. Leiðin út í heim fylgir söguþræði eldri sögunnar nákvæmlega og þó að dálitlu sé reyndar bætt við og endirinn sé annar er óhætt að segja að hér sé um endurritun að ræða – fullorðins- og nútímaútgáfu af Palli var einn í heiminum. Eins og í barnabókinni vaknar Palli upp við óljósan draum, fer á fætur og áttar sig á því að foreldrar hans og allt annað fólk er horfið. Hann fer út á götur borgarinnar og nýtur til að byrja með frelsisins sem fylgir því að þurfa ekki að hafa áhyggjur af því að fylgst sé með honum. Hann hefur ótakmarkaðan aðgang að sælgæti og eplum, keyrir sporvagn og brunabíl og fær alla þá peninga sem hann vill en síðan fara að renna á hann tvær grímur og einsemdin sækir á. Það er nefnilega ekki hægt að vega salt þegar maður er einn í heiminum.
Ólíkt Palla hinum unga hittir hinn fullorðni Palli tvífara sinn og eyðir bróður-partinum af sögunni í að leita ýmist að sjálfum sér, ástinni eða móðurinni.Palli var einn í heiminum er full af heimspeki- og tilvistarlegum vangaveltum og segja má að Leiðin út í heim vinni þessar pælingar áfram fyrir fullorðna. Fyrst og fremst er það sögumaðurinn sem veltir vöngum yfir heiminum sem hann hefur skapað og stöðunni sem hann hefur sett Palla í. Þessi frásögn er nefnilega, eins og mörg önnur skáldverk Hermanns, sjálfsmeðvituð og sögumannsröddin er líka rödd höfundar verksins (hversu nákominn hann er Hermanni Stefánssyni skal hins vegar látið liggja milli hluta). „Er heimurinn háður skynjun? Lýtur veröld, sem er ekki skynjuð, sömu lögmálum og skynjuð veröld? Er ég til ef enginn horfir á mig?“ (bls. 10) spyr sögumaðurinn sjálfan sig og lesendur. Þessar spurningar eru „of óhlutbundnar“ fyrir Palla sjálfan sem glímir hins vegar við að vera til í þessum undarlega heimi þar sem hann er einn en þó ekki fullkomlega einn. Ólíkt Palla hinum unga hittir hinn fullorðni Palli tvífara sinn og eyðir bróðurpartinum af sögunni í að leita ýmist að sjálfum sér, ástinni eða móðurinni. Að lokum finnur hann sumt en á óvæntum stað og í lok bókar er ferðalag hans um þessar tilvistarlendur líklega bara rétt að byrja.
Leiðin út í heim stendur fyllilega sem skáldverk án þess að vera lesin saman við Palli er einn í heiminum en óhætt er að segja að hún öðlist annað líf ef barnabókin er höfð til hliðsjónar. Eitt af því áhugaverðasta við skáldsöguna er nefnilega hversu nákvæmlega hún fylgir frumtextanum og sú vídd sem opnast þegar þessi tengsl eru skoðuð. Kaflaskiptingin í bókunum er nánast sú sama, mikið er um beinar tilvitnanir í frumtextann og síðast en ekki síst eru margar umhverfislýsingar í Leiðinni út í heim beinlínis lýsingar og túlkanir á myndskreytingum Arne Ungermann í Palli var einn í heiminum. Stundum er eins og sögumaðurinn sé að lesa upp úr barnabókinni fyrir lesandann og ræða um myndirnar, eins og oft er gert með ungum lesendum, og í ljós kemur að myndskreytingarnar eru dýpri og flóknari en virðist við fyrstu sýn. Eitt eftirminnilegasta dæmið er lýsing á baðherbergisspeglinum heima hjá Palla þar sem spegilmyndin virðist alls ekki sýna herbergið heldur eitthvað allt annað – og hinn fullorðni Palli kemst að þeirri niðurstöðu að í speglinum sjáist ekki mynd af raunheiminum heldur öðrum heimi. Textatengslin milli þessara tveggja verka eru því alls ekki einstefna, það er að segja skáldsagan nýtir ekki bara frumtextann og byggir á honum heldur bætir hún við hann, túlkar, greinir og dýpkar og bæði verkin auðgast þannig á tengslunum.
Leiðin út í heim er skemmtileg og áhugaverð endurritun á frægri sögu sem við þekkjum flest en þó fyrst og fremst marglaga og margslungin skáldsaga.Leiðin út í heim er skemmtileg og áhugaverð endurritun á frægri sögu sem við þekkjum flest en þó fyrst og fremst marglaga og margslungin skáldsaga. Hún veltir upp siðferðislegum og tilvistarlegum spurningum um jafn ólík svið og skyldur mannsins gagnvart sjálfum sér og heiminum og dulvitaða þrá hans eftir samruna við móðurina. Á sama tíma er skáldsagan líka eins konar óður til frumtextans og myndskreytinganna og undirstrikar heimspekilega dýpt þeirra. Aldrei ætti að vanmeta gildi vandaðra barnabóka og eins og Leiðin út í heim sýnir er Palli var einn í heiminum á meðal þeirra bóka sem geta fylgt lesendum í áratugi eftir að bernskunni lýkur.[/x_text]
Um höfundinn
Deila