Opinn aðgangur að greinum og gögnum

[x_text]
Fræðilegum greinum sem birtar eru í opnum og ókeypis aðgangi fer ört fjölgandi. Stefna Háskóla Íslands er að fræðilegar greinar starfsmanna séu öllum aðgengilegar án greiðslu. Næsta stig í þróuninni er að opna aðgang að rannsóknargögnum.

Straumhvörf í opnum aðgangi?

Gervöll ritstjórn tímaritsins Lingua, sex ritstjórar og 31 ritnefndarmaður, sagði af sér á einu bretti í lok október til að mótmæla svimandi háum áskriftargjöldum tímaritsins og höfnun útgefandans á hugmyndum um opinn aðgang. Lingua, sem er gefið út af vísindaforlaginu Elsevier, er eitt þekktasta og virtasta málvísindatímarit í heimi þannig að þessi tíðindi vöktu talsverða athygli í málvísindaheiminum og reyndar víðar. Ritstjórnin fráfarandi stefnir að því að stofna þegar í janúar nýtt málvísindatímarit, Glossa, þar sem höfundar geta birt greinar í opnum og ókeypis aðgangi, án þess að þurfa að greiða fyrir birtinguna.

Það er ekki ólíklegt að þessi atburður eigi eftir að hafa áhrif á önnur tímarit, bæði í málvísindum og öðrum greinum. En þótt þetta sé stórt skref í átt til opins aðgangs að vísindagreinum hefur þróun í þá átt staðið yfir allmörg undanfarin ár. Fjölmargir háskólar um víða veröld, þ. á m. Harvard og MIT, hafa sett sér þá stefnu að fræðigreinar starfsmanna þeirra skulu vera opnar og aðgengilegar. Margir rannsóknasjóðir, t.d. sjóðir Evrópusambandsins, gera þá kröfu að niðurstöður rannsókna sem þeir styrkja séu birtar í opnum aðgangi. Fjölmörg tímarit og ráðstefnurit eru nú í opnum aðgangi, annaðhvort frá útgáfudegi eða eftir einhvern vissan tíma frá útkomu, oft eitt ár.

Langflestar þessar rannsóknir eru unnar fyrir opinbert fé. Almenningur er því búinn að greiða fyrir rannsóknirnar og ætti ekki að þurfa að greiða sérstaklega fyrir aðgang að niðurstöðum þeirra.
Meginrökin fyrir því að aðgangur að rannsóknaniðurstöðum ætti að vera opinn og ókeypis eru ósköp einföld. Langflestar þessar rannsóknir eru unnar fyrir opinbert fé. Almenningur er því búinn að greiða fyrir rannsóknirnar og ætti ekki að þurfa að greiða sérstaklega fyrir aðgang að niðurstöðum þeirra. Höfundarnir fá sjaldnast nokkur ritlaun, og ritrýni er yfirleitt unnin í sjálfboðavinnu. Þeir einu sem maka krókinn á útgáfu fræðitímarita eru forlögin, einkum stóru vísindaforlögin sem gefa út tugi eða hundruð tímarita hvert. Þau hafa beitt sér mjög hart gegn þróun í átt til opins og ókeypis aðgangs, en hugsanlegt er að ákvörðun ritstjórnar Lingua valdi straumhvörfum í því stríði.

Opinn aðgangur á Íslandi

Árið 2012 samþykkti Alþingi ýmsar breytingar á lögum nr. 3/2003 um opinberan stuðning við vísindarannsóknir. Í 10. grein laganna segir nú:

Niðurstöður rannsókna, sem kostaðar eru með styrkjum úr sjóðum er falla undir lög þessi, skulu birtar í opnum aðgangi og vera öllum tiltækar nema um annað sé samið.

Skilyrðissetningin í lokin gefur vitanlega talsvert svigrúm, en um svipað leyti mótaði Rannsóknamiðstöð Íslands stefnu um opinn aðgang að rannsóknaniðurstöðum og tók hún gildi í ársbyrjun 2013. Í Handbók Rannsóknasjóðs fyrir styrkárið 2016 segir:

Styrkþegar Rannsóknasjóðs skulu tryggja að niðurstöður verði aðgengilegar í opnu aðgengi með því að annars vegar birta í tímaritum sem gefin eru út í opnu aðgengi eða í rafrænu varðveislusafni samhliða birtingu í hefðbundnu áskriftartímariti. Lokaútgáfa ritrýnds handrits skal send varðveislusafni um leið og greinin hefur verið samþykkt til birtingar. Ef tímaritið fer fram á biðtíma áður en greinin verður aðgengileg í opnu aðgengi verður hún birt sjálfkrafa að þeim tíma loknum.

Í árslok 2011 skipaði rektor Háskóla Íslands starfshóp til að semja drög að stefnu skólans „um opinn aðgang að rannsóknaniðurstöðum og lokaverkefnum“. Vorið 2012 skilaði hópurinn af sér stefnudrögum sem voru að verulegu leyti sniðin eftir stefnu Harvard. Eftir alllangt umsagnarferli voru drögin samþykkt nokkuð breytt sem stefna skólans í febrúar 2014, um leið og verklagsreglur þar sem ýmis atriði stefnunnar eru útfærð nánar. Mikilvægustu ákvæði stefnunnar eru þessi:

Háskólinn hvetur […] starfsmenn til að birta fræðigreinar sínar á vettvangi þar sem aðgangur er opinn, svo sem í tímaritum í opnum aðgangi, safnvistun, forprentagrunnum, eða á annan hátt. Stefna Háskóla Íslands um opinn aðgang tekur ekki til bóka eða bókarkafla.

Starfsmenn skulu veita vísinda- og nýsköpunarsviði án endurgjalds rafrænan aðgang að lokaútgáfu vísindagreina sinna ekki seinna en við birtingu. […] Háskóla Íslands er heimilt að vista greinarnar og gera þær aðgengilegar í opnu rafrænu varðveislusafni.

Auk Rannís og Háskóla Íslands hafa a.m.k. Háskólinn í Reykjavík og Háskólinn á Bifröst sett sér stefnu um opinn aðgang að rannsóknarniðurstöðum. Í grundvallaratriðum er stefna allra skólanna sú sama þótt nokkur munur sé á orðalagi og útfærslu.

Gullna og græna leiðin

Kröfur Háskólans og Rannís um opinn aðgang er hægt að uppfylla á tvennan hátt. Annars vegar er svokölluð gullin leið þar sem aðgangur að tímaritsgrein er opinn og ókeypis frá byrjun. Þar er ýmist um að ræða tímarit sem eru algerlega opin eða hefðbundin áskriftartímarit þar sem höfundum stendur til boða að hafa grein sína í opnum aðgangi. Í mörgum tilvikum þarf að greiða fyrir birtinguna, jafnvel yfir 400 þús. kr. fyrir grein. Í styrkumsóknum til Rannsóknasjóðs hefur undanfarið verið hægt að sækja sérstaklega um fé til að greiða útgáfukostnað.

Hin leiðin til að uppfylla kröfurnar er græna leiðin svokallaða. Þá er lokahandrit greinar birt í sérstöku varðveislusafni (eins og t.d. Skemmunni eða Hirslu), eða jafnvel á heimasíðu höfundar. Nýleg rannsókn bendir til að a.m.k. 80% greina sem birtast í alþjóðlegum ritrýndum tímaritum væri hægt að birta með þessum hætti, stundum að vísu með einhverri birtingartöf (frá 6 upp í 24 mánaða). Sumar þeirra heimilda sem hér er vísað til eru af þessu tagi, þar eð greinarnar birtust í tímaritum sem ekki eru í opnum aðgangi.

Við samningu stefnu Háskólans um opinn aðgang var gert ráð fyrir að Skemman yrði nýtt til að vista greinar starfsmanna samkvæmt grænu leiðinni. Við nánari athugun þótti Skemman þó ekki henta vel til þessara nota, og því var gildistöku stefnunnar frestað um tíma meðan verið var að kanna aðrar leiðir. Stefnan tók að lokum gildi 1. september sl. og er nú unnið að því í samvinnu við Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn að setja upp nýtt varðveislusafn fyrir vísindagreinar. Vonir standa til þess að í framtíðinni muni allir íslenskir háskólar og rannsóknastofnanir nýta safnið.

Íslensk tímarit og opinn aðgangur

Þótt flestir geti tekið undir það að opinn aðgangur að vísindagreinum sé í sjálfu sér æskilegur eru ýmsar efasemdir á lofti um réttmæti þess að gera opinn aðgang að almennri og ófrávíkjanlegri reglu. Margir hafa t.d. áhyggjur af því hvernig íslenskum tímaritum muni reiða af í slíku umhverfi. Með tillögum starfshóps um mótun stefnu Háskóla Íslands um opinn aðgang fylgdi bréf þar sem bent var á nauðsyn þess

að huga sérstaklega að því hvaða áhrif opinn aðgangur að greinum gæti haft á afkomu íslenskra tímarita. Ef höfundar birta greinar sínar í Skemmunni eða á heimasíðu sinni um leið og þær koma út er hugsanlegt að það hefði áhrif á áskrifendafjölda og sölumöguleika ritanna og það væri vitaskuld óheppilegt. Því er mikilvægt að haft verði gott samstarf við þessi rit og leitast verði við að framkvæmd stefnunnar verði í góðri sátt við þau, t.d. með seinkaðri birtingu greina um tiltekinn tíma ef þess er óskað.

Allmörg íslensk tímarit eru nú þegar opin á netinu – sum frá útgáfu, s.s. Milli mála, Ritröð Guðfræðistofnunar og Netla, en önnur með mislangri birtingartöf, t.d. tveggja ára eins og Gripla eða fimm ára eins og Íslenskt mál og Saga. Mörg tímarit, s.s Ritið, Orð og tunga og Skírnir eru þó enn sem komið er aðeins gefin út á pappír. Mikilvægt er að stefna að því að öll íslensk tímarit á sviði hugvísinda verði aðgengileg á netinu, með sem stystri birtingartöf – helst ekki nema hálft til eitt ár að hámarki. Öll seinkun á opnu aðgengi dregur úr gagnsemi opnunarinnar.

Opinn aðgangur að rannsóknargögnum

En það er ekki alltaf nóg að gera niðurstöður rannsókna aðgengilegar. Í mörgum tilvikum getur líka verið æskilegt og jafnvel nauðsynlegt að opna aðgang að forsendum niðurstaðnanna, sjálfum rannsóknargögnunum. Lesendur vísindagreina eiga ekki að þurfa að treysta greinarhöfundum í blindni – þeir eiga að hafa möguleika á því að rannsaka viðfangsefnið sjálfir og sjá hvort þeir komast að sömu niðurstöðum. En til þess þurfa þeir aðgang að sömu gögnum.

Mörg tímarit krefjast þess nú þegar að höfundar láti rannsóknargögn sín fylgja þegar þeir senda greinar til birtingar. Í leiðbeiningum til höfunda frá PLOS, sem gefur út sjö tímarit á ýmsum fræðasviðum í opnum aðgangi, segir:

PLOS journals require authors to make all data underlying the findings described in their manuscript fully available without restriction, with rare exception.

Hugras_OpinnadgangurÞótt þróun í þessa átt sé ekki langt komin hér á landi er hún hafin; þannig hefur Ólafur Þ. Harðarson prófessor opnað öll gögn úr Íslensku kosningarannsókninni 1983-2013. Á sviði hugvísinda hefur máltækni rutt brautina. Þeir sem starfa á því sviði hafa undanfarin ár haft þá meginstefnu að opna öll sín gögn. Til að auðvelda aðgengi að þeim var vefsetrið Málföng opnað 2012 í tengslum við evrópuverkefnið META-NET. Þar er safnað saman krækjum í hvers kyns gögn á sviði íslenskrar málfræði og máltækni – orðaskrár, textasöfn, upptökur af talmáli, mállýsingar o.fl., auk ýmiss konar hugbúnaðar til að vinna með málleg gögn.

Þetta vefsetur hefur þegar sannað gildi sitt. Fjölmargir fræðimenn víða um heim hafa sótt þangað (eða í gagnahirslur META-SHARE sem tengjast Málföngum) gögn til að vinna með íslensku – gögn sem þeir hefðu annars ekki haft aðgang að, og iðulega ekki haft hugmynd um að væru til. Af því hafa sprottið ýmsar fræðigreinar um íslensku og opinn aðgangur að þessum gögnum hefur því verið lyftistöng fyrir íslenska málfræði og máltækni. Engin ástæða er til að ætla annað en að hið sama myndi gilda á öðrum sviðum hugvísinda – ef gögnin eru aðgengileg verða þau notuð í rannsóknum og það getur ekki verið annað en jákvætt fyrir fræðin.

Opnum gögn!

Fræðimenn hafa löngum haft tilhneigingu til að liggja á rannsóknargögnum sínum eins og ormur á gulli og vitanlega geta verið ýmis vandkvæði á því að opna aðgang að gögnum sem liggja að baki tiltekinni grein. Greinin getur t.d. verið hluti af stærra rannsóknarverkefni þar sem ekki er eðlilegt að gögnin séu í opnum aðgangi fyrr en heildarrannsóknin hefur verið birt. Sum rannsóknargögn hafa einnig að geyma viðkvæmar persónuupplýsingar, viðskiptaleyndarmál, viðskiptahugmyndir eða annað efni sem eðlilegt getur verið að takmarka aðgang að, a.m.k. tímabundið. En að verulegu leyti snýst þetta um hugarfar, og meginstefnan ætti að vera sú að gögnin séu opin. Það er allra hagur – bæði fræðanna og þeirra sem við þau fást.[/x_text]

Um höfundinn
Eiríkur Rögnvaldsson

Eiríkur Rögnvaldsson

Eiríkur Rögnvaldsson er prófessor emeritus í íslenskri málfræði. Undanfarin ár hefur hann einkum fengist við máltækni en hefur einnig stundað rannsóknir í samtímalegri og sögulegri setningafræði, svo og orðhlutafræði og hljóðkerfisfræði. Sjá nánar

[x_text][fblike][/x_text]

Deila

slotoppo


agen bola online


Mix Parlay


Judi Bola


Mix Parlay


judi bola


slot gacor anti rungkad


Penghematan 3x Tips Mahjong Ways Hunian PCH

Rahasia Siti Surabaya Produktivitas Naik 25 PCH

Scatter Hitam Bisnis Irfan Hunian Langka PCH

Bandingkan Mahjong Ways vs Cost Saving PCH

Kunci Gopay178 Hunian Berperabot PCH

Membaca Data Bisnis dengan Mahjong Wins Gopay178

Satu Pintu 75000 Pilihan Single Poc PCH

Relokasi Tanpa Drama Panduan Group Move

Fitur Baru PCH Check In Mudah Jackpot Gopay178

Kenyamanan Eksekutif Hunian PCH All Inclusive

Dosen STIP Ungkap Pola Raja Zeus 178 Juta

Mega Win Fadil Bogor Pola Mahjong Ways Ilmiah

Scatter Hitam Taruna Wulan Semarang Menang 112 Juta

Riset Mahasiswa Jakarta Wild Bandito Data Navigasi

Raka Surabaya Uji Pola Mahjong Ways Berhasil Gopay178

Kapten Rendra STIP Pola Lucky Neko Taruna Maritim

Temuan STIP Pola Raja Zeus Gelombang Laut Banda

Mahjong Wins3 Simulasi Ilmiah Taruna Teknika

Taruna Rudi Makassar Rekor 134 Juta Mahjong Ways

Jordan Bogor Penelitian Mahjong Ways 92 Juta

Dosen STIP Pengaruh Pola Spin Mahjong Ways

Pola Turbo Cuan Mahjong Wins3 Psikologi Taruna

Gopay178 Studi Pola RTP Harian Lab STIP

Dian Pekalongan Menang 75 Juta Analisis Mahjong Wins3

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko STIP

Kapten Suharto Pola Wild Bandito Navigasi Kapal

Taruna Fadil Bogor Mahjong Ways Lab Statistik

Taruna Denpasar 67 Juta Simulasi Mahjong Ways

Cuan Lucky Neko Modul Statistik Maritim

Dian Pekalongan Analisis Akademis Mahjong Wins3

Taruna Inces1000 STIP Pola RTP Ilmiah

Taruna Rudi Makassar Uji Pola RTP Mahjong Ways

Peneliti STIP Mahjong Ways Analisis Arus Laut

Lucky Neko STIP Simulasi Probabilitas Kapal

Pola Turbo Taruna Bogor Mahjong Ways 92 Juta

Taruna Siti Pontianak Riset Wild Bandito 102 Juta

Taruna Wulan Semarang Scatter Hitam 112 Juta

Riset EJournal STIP Pola Raja Zeus Navigasi

Mahjong Wins3 Modul Kedisiplinan STIP

Wild Bandito Riset Taruna STIP Internasional

Taruna Ilham Palembang Pola Lucky Neko STIP

Taruna Aldi Bandung Scatter Hitam STIP

Gopay178 Riset STIP Pola Mahjong Wins3

Pola Lucky Neko Latihan Reaksi Cepat Maritim

Taruna Rehan Solo Simulasi Mahjong Ways 115 Juta

Taruna STIP Jakarta Mahjong Ways Gopay178

Gopay178 Penelitian Pola Scatter Hitam

Riset Pola Spin Janda Wild Bandito Fokus Taruna

Taruna Inces1000 STIP Probabilitas Arus

Taruna Lina Padang 98 Juta Metode Lucky Neko

Pola Spin Rahasia Mahjong Ways 2

Trik Spin Manual Gates of Olympus

Waktu Terbaik Scatter Hitam

Trik Spin Sweet Bonanza

Pola Spin Wild West Gold

Jam Hoki Mahjong Ways

Rahasia Spin Starlight Princess

Pola Spin Gates of Olympus X1000

Pola Spin Mahjong Ways 3

Waktu Terbaik Sugar Rush

Pola Spin Jigjag Mahjong Wins

Eko Samarinda Gates of Gatot Kaca

Pola Spin Stabil Mahjong Wins3

Dody Perbandingan Gaya Spin

Scatter Hitam Anti Banned

Pola Spin Gates of Olympus X5000

Fitur Turbo Gates of Olympus

Pola Spin Modal Kecil Mahjong Wins

Gaya Spin Efektif Semua Game

Reset Akun Mahjong Ways

Strategi Unik Tegal Pengusaha Es Batu Ubah Waktu Pendinginan Jadi Rumus Penjualan Paling Akurat

Mantan Honorer Kaya Temukan Kode Scatter Rahasia Kini Jadi Jutawan

Ibu Rumah Tangga Hasilkan Rp90 Juta dari Catatan Tanggal Penjualan Sederhana

Riset Pegubin Buktikan Pola Internet Naik Turun Berbanding Lurus dengan Omzet UMKM

Model Keuangan Ajaib Mahasiswi Akuntansi Mirip Pola Spin Digital

Jurnalis Muda Ungkap Hubungan Waktu Posting dan Peluang Transaksi Raksasa

Bahasa Baru UMKM Kepala Bidang Ekonomi Sebut Pola Scatter Kunci Sukses Modern

Laporan Rahasia 78 Persen UMKM Gunakan Strategi Rolling Tanpa Sadar

Ide Bisnis Gratis Pemilik Warung Kopi Dapat Cuan dari Log Data Terbengkalai

Cepat Kaya Diskominfo Rilis Aplikasi Deteksi Jam Cuan Berbasis Analisis Harian

Modal Tukang Parkir Semarang Catat Waktu Mobil Datang Dapat 70 Juta

Strategi Produksi Viral Pengusaha Snack Gunakan Pola Gopay178

Kisah Pegawai Malam Menemukan Waktu Hoki di Tumpukan File Audit

Terobosan AI Gopay178 Prediksi Jam Ramai Marketplace Lokal

Fenomena Digital Data UMKM Aktif Malam Hari Tumbuh 50%

Cerita Lucu Berakhir Cuan Pegawai Dinkop Salah Upload Data

Inovasi Gila Pegubin dari Jaringan WiFi ke Jaringan Bisnis

Fakta Unik Kudus UMKM Temukan Hubungan Musik Dangdut dan Omzet

Peluang Bisnis Barista Dapat Ide Usaha dari Chat Grup Gopay178

Lebih Akurat dari Ramalan Pengusaha Cilacap Klaim Pola Gopay178

cepdecantabria tukang las bongkar trik mahjong 3 maxwin wild power

rahasia mega scatter mahjong wins 3 cepdecantabria pola gacor naga hitam

master cepdecantabria trik bet all in gates of olympus formula jackpot

kisah petani garam madura cepdecantabria hujan scatter spin manual

cepdecantabria ungkap rtp pg soft server eksklusif sarjana sukses pola baru

juragan pempek heboh cepdecantabria jam hoki gates of olympus turbo efektif

cepdecantabria juru parkir viral metode sensasional mahjong wins maxwin

anak kos yogya cepat kaya panduan jitu cepdecantabria mahjong ways master

stop rugi cepdecantabria rtp wild bounty trik penambang emas maxwin

heboh komdis stip taruna jago mahjong cepdecantabria tren kemenangan

strategi menang konsisten 75juta gates of olympus kutaitimurkab

disertasi kunci menang 120juta mahjong wins 3 kutaitimurkab

prediksi menang mahjong wins 3 50juta data historis kutaitimurkab

pola wild power jackpot 88juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

rahasia bet all in 90juta mahjong ways 1 metode kutaitimurkab

algoritma wild bounty teknik menang 150juta mahasiswa kutaitimurkab

jurnal scatter hitam jackpot 99juta pragmatic play kutaitimurkab

strategi menang 65juta gates of olympus mahasiswa itb kutaitimurkab

rtp menang cepat 110juta mahjong ways 1 vs 3 kutaitimurkab

pola distribusi scatter menang 105juta mahjong ways 3 kutaitimurkab

mahasiswa stmikkomputama god hand gates olympus dana studi 75 juta

dosen stmikkomputama rahasia pola algoritma mahjong ways 3 jackpot

alumni stmikkomputama tukang service workshop mewah scatter hitam

stmikkomputama komite disiplin prestasi coding mahjong wins skripsi

mahasiswa stmikkomputama tingkat akhir naga hitam mahjong kesabaran

rahasia banjir scatter alumni stmikkomputama ayah 2 anak 65 juta

direktur stmikkomputama jackpot puluhan juta trik pola mahjong ways

penjual pulsa stmikkomputama sukses gates olympus logika pemrograman

mahjong wins 3 pragmatic teknik jitu lulusan stmikkomputama jackpot

cara singkat jackpot rtp pg soft 10 jurus rahasia stmikkomputama

komputama algoritma scatter hitam jackpot 99 juta

disertasi dosen komputama probabilitas menang mahjong wins 3

wild power jackpot 88 juta pola mahjong ways 3 dosen mtk komputama

tim riset komputama studi pola scatter mahjong ways 3 105 juta

strategi eksponensial gates of olympus kuliah komputama 75 juta

metodologi komputama rahasia bet all in mahjong ways 1 90 juta

mahasiswa komputama teknik menang 150 juta wild power wild bounty

model prediksi komputama data historis menang 50 juta mahjong wins 3

analisis komparatif rtp komputama menang cepat mahjong ways 1 vs 3

topik hangat mahasiswa itb komputama strategi menang gates of olympus

strategi scatter hitam geothermal itmnganjuk maxwin pembangunan

mahjong ways 3 konservasi mangrove itmnganjuk dana csr triliun

pola kemenangan beruntun jalur logistik cpo itmnganjuk bisnis ekspor

analisis mahjong ways 3 kenaikan wisatawan itmnganjuk pantai beras basah

pemkab implementasi full power wild kebun sawit rakyat panen maxwin

gerakan anti rungkad inspirasi umkm itmnganjuk omzet melonjak drastis

dprd terkejut upgrade scatter hitam percepat infrastruktur pedalaman

mahjong ways 3 ukur indeks kebahagiaan masyarakat itmnganjuk maxwin

misteri big win frekuensi kemenangan jam padat aktivitas tambang

mahasiswa itmnganjuk beasiswa jepang penelitian free spin irigasi

mahjong ways 3 tracon wild spin 1000 persen

pola reel gacor mahjong ways 2 tracon 2025

strategi tracon mahjong ways 3 wild energy digital

bocor pola mahjong wins 3 tracon trik wild

gertakan sempurna tracon mahjong ways 3 max win

tracon exclusive trik mahjong ways 3 lamine yamal

fenomena baru strategi wild spin tracon mw3

perbandingan mahjong ways 2 vs 3 gacor tracon 2025

makna wild spirit mahjong ways 3 strategi tracon

strategi tracon taruhan maksimal mahjong ways 3