Innilokaður er maður frjáls

[x_text]Það er sterkt innra samhengi í höfundarverki Svövu Jakobsdóttur eins og hjá öðrum eðalhöfundum sem dýpka og tengja stöðugt fleira við kjarnann í lífsskilningi sínum. Svava laðaðist að leikhúsinu en það var ekki fyrr en með Lokaæfingu (1983) að hún náði góðu valdi á forminu. Veigamestu fyrri leikverk hennar, Hvað er í blýhólknum (1970) og Æskuvinir (1976), voru í bóklegasta lagi og þess sjást enn merki í Lokaæfingu, einkum í texta stúlkunnar Lilju, en þar skrifaði Svava samt fullskapaðan harmleik sem bragð var að.

Lokaæfing Svövu

Leikritið Lokaæfing var gefið út 1983 hjá Iðunni. Þar segir frá framgangsríkum hjónum, Ara sem er tæknimenntaður og Betu sem er tónlistarmenntuð. Hann er rökhyggjumaður, tæknitrúar og telur sig hugsjónamann, hún er tilfinningarík, listræn og kvenleg. Hann hefur byggt fullkomnasta byrgi á norðurhveli undir húsinu þeirra og telur hana á að eyða þremur vikum í byrginu í eins konar lokaæfingu áður en kjarnorkustríð bresti á.

Í Lokaæfingu er svartur húmor en íronían er ekki eins áleitin og í fyrri verkum Svövu. Persónurnar verða flóknir einstaklingar, ekki týpur, og samspilið milli hjónanna leiðir í ljós að hvorugt þeirra á heima í því hlutverki sem þau hafa úthlutað hvort öðru. Spurningar leikritsins eru heimspekilegar, sálfræðilegar og pólitískar og þar liggja ýmsir þræðir til næsta verks Svövu sem var Gunnlaðar saga (1987).

Í uppfærslu Bríetar Héðinsdóttur í Þjóðleikhússkjallaranum 1983 var leikritinu fylgt þétt með löngum aðdraganda hversdagslegra samskipta og sviðsetninga í byrginu áður en ósköpin verða. Beta var leikin af Eddu Þórarinsdóttur, Ari af Sigurði Karlssyni og Lilja var Sigrún Edda Björnsdóttir.

Lokaæfing Tinnu og Háaloftsins

Ég hef ekki séð millistig leikritsins, því Svava breytti leikritinu verulega í ólíkum sýningum þess erlendis, en sú gerð sem hér er sýnd hefur verið færð til nútímans. Verkið hefur verið stytt töluvert, einkum samtöl þeirra hjóna í fyrri helmingnum og umgjörð þess einfölduð í alla staði. Atriðum sem eru afmörkuð í frumgerðinni er rennt saman, tíminn er upphafinn í byrginu þar sem ekki sést til sólar. Stígur Steinþórsson gerir leikmynd af miklu hugviti og Una Stígsdóttir er búningahönnuður. Búningarnir voru mjög vel hugsaðir, einkum hamskipti Betu í upphafinu.Leikmyndin sýnir byrgi, afmarkað með ramma sem enginn stígur útúr nema hin unga Lilja í lokin. Gríðarhár hringstigi uppúr byrginu undirstrikar að undankomuleiðin úr byrginu/búrinu er hættuleg og ekki í boði fyrir Betu, það er ekki áhættulaust að fara niður þann stiga á háhæluðum skóm eða berandi stóra fötu, eins og dæmin sanna. Hljóðmynd var Sveins Geirssonar og lýsingu hannaði Arnþór Þórsteinsson.

Inni í þessum ramma takast hjónin á um öll grunngildi samlífs í hjónabandi sínu og sambandið við aðra ástvini, samfélagið, heiminn allan. Fyrst leika þau aðeins hvort fyrir annað og þar má vel sjá hve stutt bilið er milli hversdagsleikans og absúrd leikhússins og atriðið með fuglinn, fiskinn og konuna, söguna þeirra tveggja, var fallega útfært og boðaði ekkert gott.

Sá þriðji

Elma Lísa Gunnarsdóttir átti stórleik sem Beta og sýndi hvernig heimsmynd hennar hrynur og hún sér að það er aldrei tími fyrir barn hjá Ara. Þorsteinn Bachmann túlkaði hlutverk Ara mjög vel og það er ekki létt, því ef hann verður týpa breytist Beta í fórnarlamb og það er ekki meiningin í þessu verki. Helvítið sem verður til fyrir framan okkur er sameiginlegt sköpunarverk þeirra tveggja. Þorsteinn er sjarmerandi og fullur af sjálfstrausti í upphafi en hans karlmennska hvílir á hennar kvenmennsku og þegar hún hótar að fara er enginn eftir til að staðfesta hann. Þá kemur í ljós hvort þeirra er tilfinningaveran. Samleikur þeirra Þorsteins og Elmu Lísu var bæði fágaður og ástríðufullur.

Sá þriðji, sá sem rýfur vítahringinn, er nemandinn Lilja. Hún stendur fyrir jarðsambandið sem byrgið í jörðinni hefur aftengt svo verklega. Hún reynir að bjarga goðinu sínu, Betu, en bæði hlutverk hennar og texti eru alltof hlaðin. Ferskleiki og heilbrigði Kristínar Pétursdóttur í þessu hlutverk hefði verið nóg, hún hefði ekki þurft nema örfáar setningar.

En Lokaæfing er ekki bara hjónabandsdrama, því hver er það sem ætlar að ráðast inn í skjólið okkar og taka þann litla mat sem til skiptanna er? Hver er óvinurinn? Hver fær ekki nóg heima hjá sjálfum sér en er á leiðinni til okkar? Við því er að búast ef heimurinn er orðinn eyðimörk og fæðuöflun hvílir á … einhverju? Þessi ótti án viðfangs sem valdið notar sér í hag og „tæknikratar“ styðja af lífi og sál er kjarni verksins og það mannúðarleysi sem hann hefur í för með sér. Það er erindið sem verk Svövu á – því miður – ennþá, þrjátíu árum síðar.

Leikstjórinn Tinna Hrafnsdóttir sýnir bæði texta og hugsun Svövu mikla virðingu en hefur um leið fært verkið til nútímans og heldur mjög vel um alla þræði. Þetta er nútímaleg en um leið klassísk sýning – leikhús eins og það best gerist.[/x_text]

[x_text][fblike][/x_text]