Um höfundinn
Þann 6. október hélt Kristín Linda Jónsdóttir erindi á vegum Rannsóknarstofu í kvenna- og kynjafræðum þar sem hún kynnti skýrslu sem hún vann fyrir Jafnréttisstofu um hlutdeild kynjanna í námsbókum í sögu fyrir grunnskólanema. Hún varpaði ljósi á hversu lítið bækurnar fjalla um konur og vakti áheyrendur til meðvitundar um gildi þess að bæði kynin fái hlutdeild í sögunni. Talsvert hefur verið rætt um aðferð Kristínar sem byggist á því að telja nafngreinda einstaklinga og skoða kynjaskiptingu í myndmáli. Það má vafalaust lengi deila um þessa aðferð og fær hún að liggja á milli hluta hér. Það sem vakti athygli mína voru tillögur Kristínar til úrbóta, þ.e. að fjölga nafngreindum konum og kveða á um lágmarksfjölda nafna í kennslubókum. Með þessu virðist hún samþykkja ríkjandi áherslur í sögukennslu grunnskólabarna á stjórnmálasögu sem á sér bautasteina í „merkum“ sögulegum atburðum.
Það er kannski ekki skrítið að Kristín sé hlynnt þess konar sögukennslu. Íslandssagan hefur lengi verið sögð á þennan hátt, allt frá því á 19. öld þegar hún var sköpuð af sagnfræðingum og hugmyndafræðingum sjálfstæðisbaráttunnar til að ýta undir tilverurétt þjóðarinnar. Hún skyldi sannfæra Íslendinga um að þeir tilheyrðu sömu þjóð vegna þess að þeir hefðu sömu sögu og jafnframt skapa þjóðinni glæsta fortíð sem réttlætti sjálfstæði hennar. Þessi saga, sem enn eimir eftir af t.a.m. í pólitískri orðræðu, miðaðist að vissu leyti við að skapa þeim körlum sem skyldu stjórna hinu nýja lýðveldi fyrirmyndir. Stjórnmálasagan kom í góðar þarfir því úr henni var ekki aðeins hægt að skapa þægilega, rómantíska og línulega frásögn heldur einnig draga óteljandi fyrirmyndir upp á yfirborðið. Hún hyglir iðulega ákveðinni tegund af fólki, þ.e. valdhöfum og öðrum valdamiklum einstaklingum sem, þar til á síðustu áratugum, hafa nær eingögu verið hvítir gagnkynhneigðir karlmenn úr efri samfélagslögum.
Stjórnmálasagan, a.m.k. eins og hún birtist í yfirlitsritum, er því yfirleitt saga merkra atburða, ákvarðanatöku, baráttu og jafnvel frelsis. Saga kvenna er auðvitað einnig saga baráttu, þó ekki eins mikils frelsis. Því birtist hún okkur á síðum skólabóka og yfirlitsrita sem saga baráttu fyrir borgaralegum réttindum. En saga kvenna og minnihlutahópa (reyndar einnig saga karla) er að miklu leyti saga undirokunar og þöggunar. Saga samfélaga þar sem flestir aðrir en gagnkynhneigðir, hvítir, oftast ríkir karlar, voru kerfisbundið útilokaðir frá stjórnmálaþátttöku. Er því nokkuð að undra að það þurfi skrifa konur inn í söguna nánast með lagasetningum og stjórnvaldsskipunum þegar áhersla er lögð á stjórnmálasögu umfram t.d. menningar-, félags- eða hugmyndasögu?
Það dugar því skammt að sáldra konum yfir söguna til að leiðrétta hlut kynjanna í námsbókunum þegar sú tegund sögu sem liggur þeim til grundvallar er karllæg. Aðferð Kristínar Lindu hlýtur því að vera aðeins fyrsta skrefið af fjölmörgum í átt til þess að konur og minnihlutahópar njóti sannmælis á síðum námsbóka í sögu fyrir grunnskólabörn. Hún er nefnilega ekki til þess fallin að varpa ljósi á hlutskipti kvenna, kúgun og kynjuð valdatengsl sem ekki aðeins ýtir undir forræðisstöðu hvítra, gagnkynhneigðra karlmanna í samtímanum heldur gerir þá einnig að hinum einu sjálfsögðu gerendum sögunnar. Þess utan má færa rök fyrir því að áherslan á nöfn og nafngreiningu geti hindrað að meðlimir annarra undirokaðra hópa öðlist sinn sess. Þar er mér sérstaklega hugsað til hinsegin fólks sem var, og er sums staðar enn, ósýnilegt því kynhneigð og kynvitund þeirra varðar beinlínis við lög.
Því þyrfti að skoða vandlega hvort ekki sé tilefni til að draga úr áherslunni á stjórnmálasögu og finna leiðir til að forðast að sögukennsla í grunnskólum hygli ekki öðru kyninu á kostnað hins eða einblíni á eina manngerð á kostnað allra hinna. Og þá er gott að hafa hugfast að saga getur ekki aðeins hylmt yfir kúgun heldur jafnframt lagt sitt af mörkum til þöggunar og undirokunar.
Leave a Reply