Nica Junker er þýskur listamaður sem hefur dvalið undanfarinn mánuð í gestavinnustofu Sambands íslenskra myndlistarmanna (SÍM) við Seljaveg í Reykjavík. Nica er rétt rúmlega fertug og hefur á tiltölulega stuttum ferli náð að afreka margt. Hún hefur búið í Frakklandi, Írlandi, Þýskalandi og Japan, unnið sem leikstjóri, gengt starfi aðjúnkts í virtum listaháskóla í Þýskalandi og þar að auki unnið hörðum höndum að listsköpun sinni og rannsóknum. Nica vinnur nú að doktorsrannsókn í myndlist þar sem hún veltir fyrir sér birtingarmyndum tímans og reynir eftir fremsta megni að ljósmynda fjarveru hans.
Náttúrunni alveg sama um landamæri
Nica Junker fæddist á landamærum Þýskalands og Frakklands, nánar tiltekið í Saarbrücken, árið 1975. „Í minningunni var skógur á landamærunum og sem barn vissi ég aldrei hvort ég væri nákvæmlega í Frakklandi eða Þýskalandi, trén geta auðvitað ekki sagt þér til um hvar þú ert staddur,·“ segir hún og bætir við að það að alast upp á landamærum hafi stundum haft ruglandi áhrif á sjálfsmyndina: „Ég ólst upp með þann skilning að náttúrunni væri alveg sama um landamæri. Síðar fór ég til Parísar í nám og þaðan til Þýskalands að læra, svo ég er alltaf að flakka á milli Frakklands og Þýskalands.“
Nica lagði stund á nám í heimspeki, heimsbókmenntum og leikhúsfræði í tvö ár í París. Á þriðja námsári sínu fór hún til Dublin í skiptinám og uppgötvaði þar kvikmyndamiðilinn: „Ég gerði kvikmynd í Dublin og var í framhaldinu tekin inn í Babelsberg-kvikmyndaháskólann í Potsdam sem er rétt fyrir utan Berlín. Þar lærði ég kvikmyndaleikstjórn, þar er bakgrunnur minn í listinni.“
Mikilvæg mistök
Á öðru árinu í Babelsberg gerði Nica sína fyrstu bíómynd en handritið var unnið eftir smásögunni „The Second Bakary Attack” eftir japanska rithöfundinn Haruki Murakami. Í sögunni kynnumst við nýgiftum japönskum hjónum í Tokyo sem taka upp á því að brjótast inn á McDonald’s veitingastað klædd skíðagrímum og ræna hamborgurum. Ástæðan fyrir innbrotinu er ekki einungis sú að hjónin séu svöng heldur stýrir fortíð eiginmannsins og hjátrú eiginkonunnar atburðarrásinni. „Ég vil taka það fram að allt kvikmyndaliðið sem vann með mér að myndinni stóð sig stórkostlega, en þrátt fyrir það tókst mér að klúðra henni algjörlega. Ég hafði ekki hugmynd um allt myndmálið í japanska tungumálinu því ég hafði lesið bókina í þýskri þýðingu. Kvikmyndin misheppnaðist alveg, ég gat ómögulega nýtt mína eigin menningu sem efnivið í mynd um japanska menningu. Ég veit það ekki, ég var ekki sannfærð í hlutverki leikstjórans við gerð þessarar kvikmyndar, aðrir gætu hafa verið ánægðir með hana en mér fannst verkið alls ekki túlka það sem ég vildi að kæmi fram. Í kjölfarið kviknaði reyndar hugmyndin um að fara til Japan.“
Stundum eru mistök upphafið að nýjum ævintýrum og sú var raunin hjá Nicu. Eftir útskrift fékk hún námsstyrk til að fara til Japan þar sem hún dvaldi í fimm ár. „Ég var reyndar svolítið að flakka á milli London og Japan á þessum tíma því ég var að læra ljósmyndun í Central Saint Martins College of Art and Design í London,“ segir hún. „Eftir dvölina í Japan fór ég síðan aftur til Evrópu og starfaði sem listamaður, ég vann með ljósmyndir og kvikmyndir og hélt fyrirlestra. Þá var eins og ég væri komin að tímamótum og ég hugsaði með mér: „Ég er föst.“ Mér leið eins og ég væri að hringsnúast í kringum sjálfa mig og ég vildi meira frelsi. Svo ég sótti um doktorsnám í Linz í Austurríki og þar er ég stödd núna.“
Landamæravandræði
Nica virðist vera á stöðugu ferðalagi um heiminn en hún telur það að hafa alist upp á landamærum hafa haft mikil áhrif á flökkueðlið. „Já, þessi reynsla úr æsku að þurfa ekki að vera með vegabréf á sér til að fara á milli landanna tveggja, í gegnum skóginn, hefur tvímælalaust haft sitt að segja. Eftir að ég flutti þaðan var ég ekki alveg meðvituð um að maður þyrfti að vera með vegabréf til að fara yfir landamæri. Einu sinni ætlaði ég til Prag og gleymdi vegabréfinu heima, kannski var ég eitthvað utan við mig en mér fannst það ekki mikilvægt þá stundina. Ég var beðin um að yfirgefa lestina áður en hún fór yfir landamærin og þurfti því að hætta við ferðalagið til Prag. Þetta var áður en Tékkland varð hluti af Evrópusambandinu.“
Nicu hafði lengi langað að koma til Íslands áður en hún sótti um gestavinnustofu SÍM. „Mig langaði að komast norðar, birtan hér er ótrúleg. Því norðar sem maður fer þeim mun sterkari verður hugmyndin um að tími og birta séu nátengd. Ég kom hingað í byrjun febrúar þegar dagsljósið var minna, ég finn að með hverjum deginum eykst birtan. Það var góð tilfinning að missa tengslin við dagsbirtuna, vanalega segir hún þér til um tíma dags, en hér er það eiginlega ekki svoleiðis svo þú verður auðveldlega ringlaður.“
Að myndgera fjarveru tímans
Nica er eins og áður sagði á kafi í doktorsverkefni sínu þar sem hún rannsakar fjarveru tímans: „Doktorsrannsóknin hófst þegar ég fékk hugmynd um að myndgera tímann með ljósmyndum. Ljósmyndin gerir okkur kleift að frysta augnablikið, hvort sem það er myndað hratt eða hægt þá geturðu séð hvernig tíminn hreyfist í ljósmyndinni um leið og hann þjappast saman. Þegar ég horfði til baka á þau verk sem ég hafði skapað komst ég að því að þau fjölluðu öll um tíma og hvert einasta verk bjó yfir sinni eigin birtingarmynd af honum. Mig langaði að vinna áfram með þessa hugmynd, hugmyndina um að það sem lætur okkur skilja að tíminn líði er einhver breyting. Það hefur svo margt verið skrifað um hvernig hægt sé að myndgera tímann með ljósmyndun en mun minna um fjarveru tímans í ljósmyndum. Svo ég hugsaði: „Hvítt, þögn, fjarvera: Þegar eitthvað virðist vanta.“ Það var það sem ég vildi myndgera.“ Nica hófst handa við að ljósmynda fjarveru einhvers, fjarveru tímans. „En þá áttaði ég mig á því að maður verður að vinna með andstæður: Ég veit bara hvað hvítt er þegar ég veit hvað svart er og ég veit aðeins hvað þögn er ef ég þekki hávaða. Svo ef ég vil sýna tóm, verð ég að sýna einhverja andstæðu sem útskýrir tómið. Þá fór að velta fyrir mér: Hvað get ég ljósmyndað sem er tómt?“ Nica fór í kjölfarið að ljósmynda snæviþakið landslag og lýsir því þannig að „ljósmyndin sem þú færð er alveg hvít en það er samt eitthvað efni á myndinni.“
Ma, tómið og að missa stjórn
Nica kynnir mig fyrir japanska hugtakinu Ma sem leikur veigamikið hlutverk í doktorsrannsókninni. „Ma stendur fyrir það sem er á milli, það getur verið tómið í hvítri mynd. Við á Vesturlöndum segjum að eitthvað vanti, það sé tóm, en Ma gerir ráð fyrir að það sé alltaf eitthvað fólgið í tóminu, eitthvað falið. Í tóminu er ekki ekkert vegna þess að það er ekkert til sem heitir ekkert, það er alltaf eitthvað. Ég held að vestrænar hugmyndir einkennist af því að ef eitthvað vanti þá sé ekkert þar. Ma hugmyndafræðin sannfærði mig um að taka hvítu ljósmyndirnar, það er eitthvað þar, í tóminu. Ég fór að gera tilraunir með þetta og tók myndir af tóminu í Austurríki, Finnlandi og Japan til að sjá hvort ljósmyndirnar breyttust frá menningu til menningar. Það virkaði alls ekki, þetta voru allt sömu myndirnar! Þá áttaði ég mig á því að ég var að taka ljósmynd af mínum eigin innri hugmyndum um tíma, minni innri tilfinningu fyrir tímanum. Með því að gera það sem ég hef verið að lýsa fyrir þér, að reyna að sýna fjarveru tímans, snerust myndirnar í raun meira um rými og fjarveru rýmisins, því þegar þú upplifir rými þá upplifir þú líka tíma. Ég held það hafi verið John Cage sem sagði að þú gætir aldrei upplifað algjöra þögn, jafnvel þó að þú værir í tómarúmi myndirðu heyra í þínum eigin hjartslætti. Á sama hátt veit ég að svo lengi sem ég lifi get ég ekki upplifað tímaleysi því svo lengi sem ég lifi líður tíminn.“
Nica segist upplifa tímann öðruvísi hér í norðri heldur en heima hjá sér í Berlín, næturnar séu lengri og að það hafi tekið nokkra daga að venjast myrkrinu. „Ég upplifi samt lífið á Íslandi hvatvísara en í Þýskalandi, þar er lífið oft mjög vel skipulagðt, hér virðist dagurinn meira spinnast upp á staðnum, þú veist, út af veðrinu. Hvern einasta morgun kíki ég á veðurspána og jafnvel þó að maður kíki á spána á morgnanna þýðir það ekki að veðrið verði eins og hún segir til um þann daginn . Ég held að þetta hafi áhrif á mann því maður verður að lifa eftir veðrinu, maður missir stjórn á tímanum og það er alveg dásamleg tilfinning.“
Þessi umfjöllun var hluti af verkefnavinnu í námskeiðinu „Loksins, loksins: Vinnustofa í menningarblaðamennsku“ á vorönn 2018.
Um höfundinn
[fblike]
Deila