Lykillinn að góðu Áramótaskaupi

Áramótaskaupið 2017 höfðaði misvel til landsmanna eins og gengur en eftirminnileg atriði úr því eru þó ófá. Má þar nefna ríkisstjórnarslit í anda sjónvarpsþáttanna Skam, Floridana-flugeldana, sálfræðitryllinn um Sigmund Davíð, þrifþátt Sólrúnar Diego, Vikuna með Gísla Marteini, berbrjósta-senuna í sundi, Costco-veisluna og lokalagið með Daða Frey.

Saga Garðarsdóttir var einn af handritshöfundum Áramótaskaupsins en með henni unnu þau Anna Svava Knútsdóttir, Arnór Pálmi Arnarson, Bergur Ebbi Benediktsson, Dóra Jóhannsdóttir og Dóri DNA. „Þegar við byrjuðum vorum við ekki með skýrari sýn en þá að gera eitthvað ótrúlega fyndið og gera það saman. Dóra Jóhanns, sem var yfirhandritshöfundur, lærði sketsa-skrif í Upright Citizens Brigade í Bandaríkjunum svo það átti auðvitað eftir að setja sinn svip á ferlið og úrvinnsluna,“ segir Saga. Hún greinir jafnframt frá því að þau hafi fengið að vita í byrjun júlí að þau hefðu verið ráðin í verkefnið. Þá hafi hún byrjað að punkta hjá sér atburði frekar en brandara, eins og ummæli Sigmundar Davíðs á Facebook um hrátt nautahakk, og hugsað: „Við þurfum einhvern veginn að tækla þetta.“

„Kýla upp á við“

Það var fyrst í ágúst sem handritshópurinn settist niður og fór að ræða hvernig Skaup þau vildu gera. „Við töluðum mikið um það sem var búið að vera í umræðunni. Við ræddum um hvað PC (e. politically correct) þýddi, hvaða þýðingu það hefði fyrir okkur og hvar við stæðum gagnvart því. Eins og ég skil hugtakið þá finnst mér þetta snúast um kurteisi og að taka tillit til fólks í kringum mann. Það er oft alveg erfitt því grín snýst líka um að fara yfir einhverja línu. Ég vil vera þeim megin við línuna að ég sé að gera grín að þeim sem hafa völd en ekki þeim valdalausu, að ég sé að kýla upp á við,“ segir Saga. Hún bætir við að hópurinn hafi verið misákveðinn í þessu en þau hafi verið mjög meðvituð um stöðu sína og að þau væru einsleitur hópur; öll eru þau á svipuðum aldri og búsett í Reykjavík. Það hafi verið skýrt frá upphafi að þau vildu gera Skaup fyrir alla á Íslandi af öllum kynjum, sama hver kynhneigð, stjórnmálaskoðun, uppruni eða búseta einstaklingsins væri.

Línudans grínistans

Árið 2017 einkenndist af Me too-byltingunni og Höfum hátt og segir Saga að þetta hafi verið mál sem handritshópinn hafi langað að fjalla um og sýna stuðning í Áramótaskaupinu. Það hafi þó reynst vandasamt. „Við vildum styðja en ekki gera grín að málinu svo úr varð þessi femíníska eða jafna áhersla í Skaupinu. Við hefðum vissulega mátt gera enn meira úr fjölbreytileikanum en handritið var allavega mjög jafnt kynjalega séð. Konur léku þannig skrýtna og klikkaða karaktera jafnt á við karla.“ Hún segir að handritshópurinn hafi viljað endurspegla sem mestan fjölbreytileika en vissulega megi deila um hvort það hafi tekist. „Ef maður skoðar Skaupið núna hugsar maður alveg, já, þetta er svolítið heterónormatívt. Þau pör sem koma fram eru yfirleitt karl og kona. Þar hefðum við átt að gera betur.“ Saga bendir á að oft geti verið vandasamt að sýna allar týpur samfélagsins án þess að áherslan færist af gríninu yfir á atriði sem ekki eiga að skipta máli. „Það verður alltaf að vera skýrt að hverju er verið að gera grín. Það er hegðun fólks sem er fyndin en ekki kynhneigð þess, til dæmis.“

„Nóg að einhverjir tíu öskri úr hlátri“

Saga, sem er uppistandari líkt og Bergur Ebbi og Dóri DNA, viðurkennir að það sé að mörgu leyti ólíkt að semja Áramótaskaup og uppistand. „Skaupið er búið til úr sketsum og það er mjög fókuseruð vinna, eins og stærðfræðijafna, að byggja sketsana rétt upp og hafa skýrt pöns. Uppistand er opnara, flæðið er frjálsara,“ segir hún. Munurinn sé einnig sá að Áramótaskaupið sé fjölskylduþáttur sem allir horfa á saman þetta eina kvöld. Allir þurfi að fá eitthvað fyrir sinn snúð og öllum eigi að líða vel. „Uppistand er fyrir miklu fámennari hóp, fólk er bara að drekka bjór og vill heyra eitthvað nastí og þá hefurðu miklu meira pláss til að vera persónulegur og segja eitthvað sem fellur ekki öllum í geð. Þú mátt leyfa þér að vera meira ögrandi. Ég ein þarf að geta staðið á bak við það sem ég segi og öll þjóðin þarf ekki að vera sammála mér. Það er nóg að einhverjir tíu öskri úr hlátri,“ segir Saga.
Hún hefur einnig unnið með Dóru Jóhannsdóttur í spunaleikhúsinu Improv Ísland og segir að spunatæknin hafi nýst vel við gerð Skaupsins. „Hvort heldur sem er í sketsum eða spuna býr maður til heim og finnur eitthvað sem er fyndið og óvenjulegt í honum og lætur það stigmagnast,“ útskýrir hún. Þau í handritshópnum hafi einnig spunnið saman, prófað setningar og endurleikið atriði. Sumt hafi síðan ratað inn í handritið og annað ekki.

Sömdu efni í tvö Áramótaskaup

Þegar handritshópurinn hittist lögðu meðlimir hans fram efni sem þeir vildu gera grín að og reyndu síðan að finna sameiginlega nálgun á það. „Við hugsuðum sem svo að ef við sex gætum unnið út frá einhverri sameiginlegri tilfinningu gagnvart ákveðnu málefni þá væru mjög miklar líkur á því að stór hluti Íslendinga myndi líka tengja við hana,“ segir Saga. Hún nefnir að það sé mikilvægt að grín sé skiljanlegt og fólk tengi við það þótt auðvitað höfði ákveðnir brandarar misvel til fólks. „Ég segi ekki að við [handritshópurinn] höfum alltaf verið sammála eða hlegið jafnmikið að öllum bröndurum en við reyndum alltaf að skilja punktinn með gríninu,“ segir hún. Eftir að hafa skrifað efni sem hefði nægt í tvö Áramótaskaup sendi handritshópurinn bestu sketsana á nokkra einstaklinga sem þau treystu og báðu þá um álit. Saga segir að þetta hafi verið mjög gagnlegt og hjálpað þeim að átta sig á hvort almenningur myndi skilja samhengið og um leið brandarana. Hún telur að lykillinn að góðu Áramótaskaupi sé góður andi í handritshópnum, miklar umræður og endurskrif.

Tilfinningalegt uppnám

Saga segir að það hafi í fyrstu verið stressandi að semja Skaupið vitandi að það yrði á milli tannanna á fólki, sama hvað. Hún hafi að lokum áttað sig á því að það skipti ekki máli hvað öðrum myndi finnast því sjálf væri hún sátt. Eins fannst henni gott að minna sig á að að baki hverju einasta atriði sem rataði í Skaupið voru góðar ástæður og miklar umræður.
Á gamlárskvöld fór Saga í partý til vina sinna. Í fyrstu ætlaði hún að skilja símann eftir heima, af því hún vildi ekki sjá samfélagsmiðla, en hætti við því hún vildi geta hringt í foreldra sína og óskað þeim gleðilegs nýs árs. „Þegar skaupið byrjaði og vinir mínir, sem voru í sama partýi, sögðu mér að viðtökurnar væru góðar hætti ég að hafa áhyggjur af þessu og leyfði mér að njóta. Eðlilega kom samt líka ákveðið spennufall hjá mér eftir að Skaupið var sýnt. Ég komst í tilfinningalegt uppnám og grét á miðnætti en ég er líka ólétt. Kannski var það óhjákvæmilegt. Ákveðnum áfanga var lokið og ég fann bæði fyrir gleði og svona tilfinningu eins og kannski allir finna á áramótunum: Nýtt ár, nýjar áskoranir, hvað nú?”

Þessi umfjöllun var hluti af verkefnavinnu í námskeiðinu „Loksins, loksins: Vinnustofa í menningarblaðamennsku“ á vorönn 2018.

[fblike]