Fáránlega gaman að taka þátt í íslensku tónlistarlífi

Páll Ragnar Pálsson tónskáld tekur á móti mér á heimili sínu á Óðinsgötu bjartan og stilltan vormorgun í mars. Tilefnið er afhending Íslensku tónlistarverðlaunanna en Páll Ragnar er tilnefndur í tveimur flokkum innan sígildrar og samtímatónlistar; annars vegar fyrir plötu ársins Nostalgiu, sem er hans fyrsta portrettplata sem tónskáld, og hins vegar fyrir tónverk ársins, sellókonsertinn Quake. Ég byrja á að óska honum til hamingju með tilnefningarnar og fæ hann til að segja mér upp og ofan af lífi sínu og list og námsárunum í Eistlandi. Saman skyggnumst við frá ýmsum sjónarhornum inn í íslenskt tónlistarlíf, en Páll Ragnar var um árabil gítarleikari rokkhljómsveitarinnar Maus og starfar nú sem tónskáld og aðjúnkt við tónlistardeild Listaháskóla Íslands.

En hvaða þýðingu ætli það hafi fyrir Pál Ragnar að vera tilnefndur til Íslensku tónlistarverðlaunanna? „Það er gott að vita til þess að dómnefnd hafi farið í gegnum það sem var að gerast á árinu og komist að þeirri niðurstöðu að þetta eigi heima í tilnefningum. Þetta er smá klapp á bakið og manni þykir auðvitað vænt um það.“

Páll Ragnar kveðst vera fyrsti Íslendingurinn sem fór til Eistlands í tónlistarnám en þeir hafi verið nokkrir síðan. Hann segir þá ákvörðun um margt óvenjulega, en þangað hafi örlögin leitt hann á breytingatímum í lífi hans. „Þetta snerist mikið um að fara út úr þægindarammanum, ögra mér, fara út úr hefðbundinni leið námsmanna,“ lýsir hann fyrir mér. Hann sótti nám hjá tónsmíðakennaranum Helenu Tulve sem átti eftir að hafa mikil áhrif á hann. „Ég áttaði mig snemma á því að ég var á rétta staðnum. Fljótlega kynntist ég konunni minni þar, þannig að allt, bæði listrænt og persónulegt, breyttist á stuttum tíma,“ útskýrir Páll Ragnar og heldur áfram: „Ég sökkti mér algjörlega ofan í námið og tónlistarlífið þar og hellti mér í þennan menningarheim. Þetta breytti öllu fyrir mig. Ég fann einhverja fagurfræði og viðhorf til tónlistarinnar sem ég tengdi við og lærði af. Ég kom auðvitað með einhvern farangur með mér út, en þarna kom fókuspunkturinn.“

Abstrakt alla leið

Hvernig myndi Páll Ragnar sjálfur lýsa tónlistinni sinni? „Hún er línulaga; línulaga frásögn sem snýst öll um línulegt, organískt ferli. Við mannfólkið og allar lifandi verur eru aldrei alveg kyrrar. Við erum alltaf á hreyfingu, hvort sem hreyfingin er líkamleg eða andleg. Þetta er eitthvað sem ég tengi mikið við í tónlist, spenna eða andrúmsloft sem rís og dvínar á víxl í tímalínu.“ Hann segist venjulega notast við mjög afmarkað efni en jafnframt vinna mjög mikið úr því og teygja það eins langt og hann geti. Þá kveðst hann hugsa um þetta sem ferðalag, tónlist sem ferðast frá vinstri til hægri eins og í gamalli miðaldatónlist og í þessu ferli fari tónlistin í gegnum umbreytingar. „Ég hugsa mikið um liti og áferð“ segir hann, „lítið um melódíur og ennþá minna um hljóma. Þetta er algjörlega abstrakt alla leið, draumkennt, einhver leiðsla. Formið á verkunum hefur þannig vísan að það eru meiri læti framan af og svo detta þau í leiðslu í lokin þegar nokkurs konar hreinsun hefur farið fram.“ Þegar ró er dottin yfir þá finnur hann að það er í lagi að loka verkinu. „Þessa sömu formhugmynd útfæri ég á mismunandi vegu. Þannig að ég tengi mikið við þessa listamenn sem sækja í sömu formin aftur og aftur. Þú getur lagt af stað í sama ferðalagið aftur og aftur en alltaf uppgötvað eitthvað nýtt á leiðinni.“

En er það ekki einmitt það sem listamaðurinn er að reyna, að finna sína rödd, rödd sem hann getur verið trúr? „Jú einmitt, ég er alltaf að reyna að finna þennan kassa. Það er alltaf verið að segja að maður eigi að fara út úr kassanum, en ég vil fyrst finna þennan kassa áður en ég fer út úr honum,“ segir Páll Ragnar kíminn. „Eins verður maður að fylgast með hinum listgreinunum til þess að halda huganum vakandi. Listirnar eru eins og greinar á sama trénu. Maður verður að geta hugsað myndrænt um tónlist og maður verður að geta hugsað um tónlist eins og texta. Ég sæki innblástur minn í allt annað en tónlist. Ég sæki í aðrar listir, náttúruna, samskipti við fólk, upplifun af lífinu. En svo er þetta meira spurning um praktíska útfærslu, það hvernig maður ætlar að spila eitthvað ákveðið.“

Djúpt samtal við flytjandann

En hvað skyldi Páli Ragnari vera efst í huga þegar hann semur; áheyrendur, flytjendur eða tónlistin sem hann vill koma frá sér? „Þetta helst allt í hendur. Þegar ég skrifa fyrir sólóista þá hugsa ég um hverja einustu nótu og ég hugsa þetta mikið út frá hljóðfærunum. Það er mikið samtal í gangi í gegnum þessar nótur, mikil sálfræði, nóturnar eru ekki bara ég að segja: „Spilaðu þetta!“ Ég upplifi þetta sem miklu dýpra samtal við flytjandann. Varðandi áhorfendur þá leik ég mér mikið með væntingar þeirra. Geri til dæmis ákveðna sjónræna hluti, hyl eitt hljóð með öðru þannig að það er ekki augljóst hvaðan hljóðið kemur.“ Hvað með viðtökurnar, hugsar tónskáldið um þær meðan hann semur? „Já, tvímælalaust. Það skiptir mig rosalega miklu máli hvað áhorfandanum finnst um tónlistina sem ég skrifa og mig langar til að gera tónlist sem fólk er hrifið af en það verður auðvitað að fara saman við mína fagurfræði. Þess vegna þykir manni líka vænt um að fá tilnefningu til Íslensku tónlistarverðlaunanna.“

Útrásin rétt að byrja

Hvernig blasir íslenskt tónlistarlíf svo við í dag, hvað ætli sé fram undan? „Það er búið að vera fáránlega gaman að taka þátt í íslensku tónlistarlífi því maður finnur hvað þetta er sérstakt. Það hefur að sama skapi breyst rosalega mikið á þessum árum sem ég hef verið í tónlist. Þegar ég var að spila með Maus, sérstaklega framan af, þá var allt annað tónlistarlandslag heldur en eftir aldamótin. Þá varð þetta svo miklu alþjóðlegra og stuðningur við listalífið jókst. Það var miklu flóknara mál að fara út að túra í kringum aldamótin. Við hættum 2004 og þá er útrásin fyrst almennilega að fara í gang. En aftur á móti þá var rosalega gaman að vera til á þessum tíma og maður fann alltaf fyrir því að það var eitthvað sérstakt í gangi og eitthvað stórt að fara að gerast. Og það var mjög undirliggjandi tilfinning að eitthvað af þessum böndum sem voru að spila út um allt myndu ná árangri. Síðan gerist þetta á einni nóttu með Sigur Rós og þá sá maður: Já, það voru þeir! Og síðan heldur þetta áfram. Í dag er þetta miklu meiri iðnaður, miklu meiri fagmennska sem er bæði jákvæð og óumflýjanleg þróun. Við erum í miklu beinni díalóg við alþjóðlega tónlistarlífið nú orðið, líka hvað varðar stíla og stefnur.“

Við ræðum þessa blöndun í tónlist og hvernig bilið milli tónlistargeira er minna en um aldamótin. Páll Ragnar minnist jafnframt á það hvernig andrúmsloftið innan klassískari anga tónlistar á allra síðustu árum minni um margt á andrúmsloftið sem var um aldamótin í poppi og rokki. Útrásin er rétt hafin, að hans mati, tónskáld eins og Anna Þorvalds og Daníel Bjarnason hafa unnið stóra sigra og tónskáld fara í auknum mæli beint út í að vinna alþjóðlega. „Þannig að mér fannst ég eiginlega fara beint úr einum spennandi pottinum í annan, þetta var einhvers konar endurfæðing. Að vera á stað þar sem allt er að gerast og ekki orðið fullmótað eru kjöraðstæður fyrir alla listamenn. Það eru rosalega spennandi tímar núna. Eitt verkefni leiðir af sér annað og það er orka og áhugi til að gera hlutina.“

Þessi umfjöllun var hluti af verkefnavinnu í námskeiðinu „Loksins, loksins: Vinnustofa í menningarblaðamennsku“ á vorönn 2018.

[fblike]