Erótískir frumkvöðlar

Umfjöllun um bókmenntir Mið-Ameríkuríkja fer alla jafna ekki ýkja hátt nema heimafyrir og meðal sérfræðinga eða sérstakra unnenda umræddra bókmennta á alþjóðavísu. Skáldverk kvenna eru þar engin undantekning – nema síður væri.

Kaflar:
1. Giaconda Belli
2. Jacinta Escudos
3. Anacristina Rossi

Í meðfylgjandi köflum er ætlunin að beina sjónum að þremur frumkvöðlum á sviði kvennabókmennta í álfunni og fjalla um erótískan undirtón í skrifum skáldkvennanna Giacondu Belli frá Níkaragva, Anacristinu Rossi frá Kostaríku og Jacintu Escudos frá El Salvador, en allar hafa þær vakið athygli fyrir hispurslausa umfjöllun um langanir og þrár kvenna í rammkaþólsku umhverfi heimalanda sinna, mótuðum af rótgrónum hugmyndum og áherslum feðraveldisins.

Giaconda Belli (Níkaragva, 1948)

Segja má að rithöfundurinn og ljóðskáldið Giaconda Belli frá Níkaragva sé frumkvöðull á vettvangi erótískra kvennabókmennta í Mið-Ameríku. Á róstursömum tíma í sögu heimalandsins, árið 1974, sendi hún frá sér sína fyrstu ljóðabók, Að hittast í grasinu (sp. Verse sobre la grama). Í bókinni er að finna safn óbundinna ljóða og örsagna sem komu strax á óvart vegna hispurslausrar umfjöllunar um konur sem kynverur og kynvirkni ófrískra kvenna og nýbakaðra mæðra. Fjallað er um líkama og langanir kvenna eins og um náttúrulögmál sé að ræða. Ljóðin eru nærgöngul og þar er kvenlíkaminn hvikur, virkur, óþreyjufullur og krefjandi. Í safnritinu Þetta er ást: Safn erótískra ljóða 1970-2005 (sp. Esto es amor: Poesía erótica reunida 1970-2005), frá 2005, vekja jafnvel titlar ljóðanna athygli. Fyrsta ljóðið „Ég er“ (sp. „Yo soy“) gefur tóninn um ritstíl hennar og umfjöllunarefni. „Ég er hvíla þín / jörð þín / ég er hirsla þín […].[1] Í kjölfarið er m.a. að finna ljóð sem bera titla eins og; „Öll í keng“ (sp. „Llena de grumos“); „Eins og krukka“ (sp. „Como tinaja“); „Eins og læða liggjandi á bakinu“ (sp. „Como gata boca arriba“); „Örnámskeið í erótík“ (sp. „Pequeñas lecciones de erotismo“) og „Akstursleiðbeiningar“ (sp. „Manual para conducir“). Hvert ljóð og hver örsagan í kjölfar annarrar hverfist um eina aðgerð eða hugsun um viðburð sem lýtur að því að „búa til okkar eigið tungumál“ eins og samnefnt ljóð, „Inventamos nuestro propio idioma“, leggur áherslu á. Ljóðmælandinn er kona sem þreytist ekki á að segja frá því sem konur girnast og hvað veitir þeim ánægju. Hún lýsir, gjarnan af allnokkurri nákvæmni, órum þeirra og löngunum og veitir lesendum innsýn í reynslu– og hugarheim kvenna sem kynvera. Miklvægi, heyrnar–, þreyfi– og lyktarskyns er ítrekað í öðru hverju ljóði og samspil skynfæra og umhverfis verður í meðförum Giacondu Belli uppspretta nýsköpunar í líkingamáli og málnotkun.

Í ljóðinu „Akstursleiðbeiningar“ segir hún:

[…] Ef þú dirfist, ökuþór
út á mín upplýstu breiðstræti
er það ekki með mínu samþykki,
jafnvel þó að þú grátbiðjir mig.[2]

Í ljóðum Belli og síðar í smásögum jafnt sem skáldsögum ber ekkert á kvenlegu lítillæti og afar fáar hógværar kvenpersónur er þar að finna. Konur búa yfir áfergju. Þær takast á við aðstæður sínar og ögra umhverfinu. Þær búa yfir „stolti upphafins karlmanns“ og vilja að eftir þeim sem tekið – sem kynverum, sjálfstæðum samfélagsþegnum og ekki síður sem vitsmunaverum.[3]

Belli varð snemma áberandi langt utan landamæra Níkaragva, annars vegar fyrir bókmenntaverk sín og hins vegar vegna virkrar þátttöku í andófinu gegn einræðisherranum Anastacio Somosa. Hún flúði um tíma land og dvaldi í Kostaríku og Mexíkó á árunum 1975 – 1979 en sneri til baka strax eftir byltingu og sigur Sandinista árið 1979. Hún hafði þá dvalið um tíma í Evrópu og gerðist brátt opinber talsmaður byltingarinnar og ferðaðist víða um heim á áttunda áratugnum. Hún skrifaði ötullega og gaf verk sín út. Byltingarkenndur kvenfrelsistónn heldur áfram að ráða ríkjum í verkum Giocondu Belli. Sagnasveigurinn Landið innra með mér (sp. El país bajo mi piel), sem út kom árið 2001, hefst á eftirfarandi orðum: „Það er tvennt sem ég réði engu um en ræður lífi mínu. Landið sem ég fæddist í og kyn mitt“.[4]

„Það er tvennt sem ég réði engu um en ræður lífi mínu. Landið sem ég fæddist í og kyn mitt“

Þessi upphafssetning fyrsta kafla bókarinnar verður einskonar leiðarstef og endurspeglast víða í verkum hennar. Áberandi er umræða hennar um þjóðina og konuna sem leggja allt í sölurnar til að breytingar geti orðið. Í viðtali sem tekið var við Belli árið 2009 gengst hún við því að hafa haldið sig við svipuð efnistök frá fyrstu bókum sínum þar til nú, enda sé ekki vanþörf á. Síendurtekið er, segir hún, að þróunarlöndum, íbúum þeirra og konum víða um heim beri að „haga sér“ samkvæmt aldagömlum uppskriftum. Ekki beri að ögra þessari forskrift eða verra hljótist af. Skáldsaga Belli, Land kvennanna (sp. El país de las mujeres, 2011) gengur lengst í andófinu. Ritverkið er – eins og fyrri verk hennar – safn eininga, smásagnaruna, þar sem sömu kvenpersónurnar koma fyrir aftur og aftur. Stundum ein og ein en stundum nokkrar saman. Söguþráðurinn er samfelldur, en hver kafli stendur sjálfstæður. Konur hafa verið kosnar til valda í ótilgreindu landi. Flokkurinn sem þær leiða, PIE (Partido de la Izquierda Erótica), umbyltir öllu.[5] Þær senda karlmenn heim til að sinna heimilisstörfum og barnauppeldi og ráða einungis konur til starfa í þeirra stað – í herinn, í vegagerðina, í ráðuneytin, í verksmiðjurnar, í fangelsin og á akrana. Fullvinnsla matvæla verður í þessu frjósama landi nærri miðbaug helsti atvinnuvegurinn og þar kunna konur til verka. Markmið PIE er að koma á fót samfélagi þar sem gildismat og reynsla kvenna ræður ríkjum. Greining Belli á samfélaginu ítrekar að ógerningur er að afbyggja staðalmyndir um konur sem kynlausar, hljóðlátar og fórnfúsar undirlægjur nema ráðandi staðalmyndum um karla sem ráðandi, kynmiklar fyrirvinnur séu samtímis ögrað. Í tilefni af útkomu bókarinnar segir Belli í viðtali að hún vildi gjarnan búa í þessu landi sem sér hafi tekist að skapa.[6] Hún bætir svo við að það sé köllun sín sem rithöfundar að fjalla um stjórnmál jafnt sem erótík frá sjónarhóli kvenna í öllum sínum verkum. Annars, segir hún, eignist yngri rithöfundar seint fyrirmyndir sem þeir geta mátað sig við og síðan samþykkt eða hafnað.[7]

Jacinta Escudos ( El Salvador, 1957)

Rithöfundurinn Jacinta Escudos (1957) frá El Salvador í Mið-Ameríku hefur vakið athygli fyrir áræðnar sögur og nýstárlegt tungutak. Smásagnasafn hennar Klúrar sögur [sp. Cuentos sucios] kom fyrst út árið 1997 og hneykslaði marga. Safnið var endurútgefið í nokkuð breyttri mynd árið 2001 undir yfirskriftinni Vonbrigðin eða El desencanto. Þar beinir Escudos sjónum að konunni sem kynveru. Hver eining verksins stendur sem sjálfstæð smásaga en saman mynda þær smásagnasveig því sama aðalpersónan kemur fyrir í hverri sögu. Sagt er frá tilraunum Arcadíu til að finna lífsförunaut – prinsinn á hvíta hestinum – en leiðin sem hún fer er ekki í nokkru samræmi við viðteknar hefðir eða væntingar til 17 ára gamallar stúlku sem er nýútskrifuð úr kaþólskum nunnuskóla. Hver saga hverfist um tiltekinn ástarfund – eða stefnumót sem snýst um kynlífsviðburði, samfundi sem snúast um það að karlmenn njóta Arcadiu án þess að hún njóti nokkurs á móti. Og hún leyfir þeim að gera ýmislegt við sig – „se deja hacer“ – því hún veit ekki hvernig á að segja nei. Groddalegar lýsingar á dýrslegum samförum barnungrar stúlku og eldri karla ganga nærri lesandanum. Mörkin á milli erótíkur og ofbeldis eru óljós, en það sem gerir frásögnina ákallandi og ögrandi er að Arcadia er ekki neydd til þessara funda – hún fer sjálfviljug.

Mörkin á milli erótíkur og ofbeldis eru óljós, en það sem gerir frásögnina ákallandi og ögrandi er að Arcadia er ekki neydd til þessara funda – hún fer sjálfviljug.

Í hverri sögunni á fætur annarri fylgjum við henni frá einum karli til annars. Fyrst hittir hún þennan með fíngerðu hendurnar í bílnum hans við borgarmörkin. Hann strýkur henni um vangann, dáist að hárprýði hennar, en þvingar hana því næst til að fullnægja sér með munnmökum. Hún þorir hvorki né kann að segja nei en finnst þessi reynsla svo ógeðsleg að hana langar mest til að hrækja sæðinu framan í hann og hlaupast á brott. Annar er með andlit eins og bolabítur, þriðji drekkur gin á morgnana, fjórði elskast með opin augun, fimmti er kynóður, svo er það sadistinn sem biður um að fá að slá hana utanundir í ástarleiknum og fleiri og fleiri og fleiri. Þeir verða alls 27 – segir hún þegar hún spjallar við einhvern sem kemst næst því að vera vinkona. Þær ræða þessa leit að einhverjum sem skiptir þær máli og hvernig þær leika og látast til að styggja ekki bólfélagana. Í kaflanum um „Listana“ ítreka þær, þá 25 ára gamlar, að þær séu ekki hórur í hefðbundinni merkingu orðsins, né lauslátar. Þær séu bara að leita að þessum eina sem einhverju máli skipti – þessum sem ástarsögurnar fjalla um, þessum sem nunnurnar sögðu að þær ættu að bíða eftir. „Við leitum að þessum sem við finnum aldrei. Við leitum að ástinni. Og missum aldrei vonina um að finna hana. Og eina leiðin til að finna ástina er að prófa sig áfram, leita“.[8]

Arcadia kýs að hafna samböndum við karla. Í þeim felast hömlur, höft og væntingar samfélags sem hún er ekki tilbúin að fylgja.

Og þó að Arcadia finni eitthvað sem hún heldur að geti verið ástin, þá tæplega fertug, ákveður hún að það samband sé of margslungið og að sambúð krefjist þess að hún verði of samofin annarri manneskju. Betra sé að vera sjálfstæð og á eigin vegum. Arcadia kýs að hafna samböndum við karla. Í þeim felast hömlur, höft og væntingar samfélags sem hún er ekki tilbúin að fylgja. Erótíkin og ástríðurnar sem blómstra í verkum annarra skáldkvenna sömu kynslóðar, s.s. Anacristina Rossi frá Kostaríu og Giacondi Belli frá Níkaragva, sem fjallað er um hér í fyrri og seinni kafla þessarar greinar, eru í smásögum Jacintu Escudos færðar út á ystu nöf. Skilgreiningar Isabel Allende, eins og hún setur þær fram í bók sinni Afródíta (1997), um að kynlíf sem lýst er í smáatriðum eða sem vanabundnum, öfgakenndum eða vélrænum verknaði sé ekki lengur erótískt heldur pornógrafískt eða dapurlega sorglegt, eiga hér vel við.[9] Ætla má að hið fyrrnefnda hafi ráðið úrslitum um að Escudos endurskrifaði sögur sínar milli 1997 og 2001. Lesandinn finnur til með sögupersónu hennar samtímis því að hann undrast langlundargeð hennar og uppburðarleysi. En hafa ber í huga að þótt borgarastyrjöldin í El Salvador hafi stuðlað að ýmiss konar siðrofi og upplausn, og þar jafnt sem annars staðar sé þörf á uppstokkun staðalmynda um konur sem undirgefnar, bljúgar og bíðandi, þá hefur blygðunarkennd almennra lesenda ekki tekið stakkaskiptum og verk Escudos eru ögrandi lesning.

Í smásagnasveignum A-B-Sudario, frá 2003, heldur Escudos áfram að ögra lesendum sínum. Sögupersóna hennar, hin unga Cayetana, vinnur að ritun skáldsögu. Hún hefur flutt sig um set og dvelur í húsi við ströndina. Hún sefur lítið sem ekkert, nærist á áfengi og eiturlyfjum, og lýsir fyrir lesendum kostum þess og göllum, áhrifum og eftirköstum. Textinn er tilraunakenndur, sundurlaus og uppbrotinn. Málnotkunin er óformleg og nýstárleg, og orðaforðinn áleitinn og persónulegur.[line]

– Kannski gætum við tekið þátt í ástarleikjatilraun einhvern daginn, þú og ég.
– Tilraun?
– Já. Það eina sem mig vantar er einhver sem trúir á tilgátuna
– og hver er hún?
– Að stofna til sambands við einhvern þar sem ást eða tilfinningatengsl eru ekki samnefnari eignarhalds eða samkeppni og þar sem kynlíf er ekki eitt af hefðbundnum skylduverkum á hverju kvöldi heldur raunverulegur og glaðlegur samfundur. Önnur tegund samtals.
– Þú ert allt of rómantísk
– og lágkúruleg líka, ég veit það. Af hverju heldurðu ég sé alltaf ein?[10] [line]

Hispursleysi umfjöllunarinnar, ekki hvað síst í samskiptum Cayetönu við vinina „Homero, Pablo Apóstol og El Fariseo“, „af því henna falla orðaleikir“,[11] verður óþægilegt á köflum. Hún kynnist þeim á barnum eftir að hafa „púðrað á sér nefið“.[12] Samræður þeirra eru á tíðum samhengislausar og í anda hugarflæðis ólíkra persóna en snúast um að gagnrýna hefðbundið gildismat og ögra kaþólskum viðmiðum samfélagsins. Ljótleikinn er gerður eftirtektarverður og jafnvel aðlaðandi á stundum. Með undirliggjandi meinhæðni vísa vinirnir til Cayetönu sem gyðju,[13] móður[14] og jafnvel dýrlings hinna brjáluðu, og helgimeyjarinnar af Calvariofjalli, „Cayetana Dolorosa del Monte del Calvario“.[15] Þeir girnast hana, fara í fjörur við hana en „Cayetana hlær“ og færist undan. Ofurgrannur líkami hennar og ruglingslegur hugarheimur rennur sífellt undan henni sjálfri jafnt sem öðrum. Hún skrifar, greinir aðstæður sínar og kemst að því að hún er tvær eða margar og að með henni býr ófreskja, óargadýr.[16] Henni er í mun að sjá um sig sjálf, koma ein á barinn og fara þaðan ein og, rétt eins og kvenpersónur Rossi, sem fjallað er um hér að neðan, reynist henni mikilvægt að vera engum háð. Homero gerir tilraun til að fá að fylgja henni en hún flækir málið með því að sjálfstæði hennar fyrirbyggi samneyti við hann. „Ég veit ekki lengur hvað ég er“ svarar hún einfaldlega og um undanfærslur hennar þarf ekki frekari orðalengingar.[17]

Og þó svo líf hennar hangi á bláþræði vegna ofneyslu lyfja og lesandinn sé leiddur um hugarheima ofskynjunar heldur Cayetana um stjórnartaumana, jafnvel þegar dauðinn birtist í gættinni. Hann svífur lokkandi yfir henni og bíður eftir því að hún gefi sig honum á vald og rétti út höndina eftir honum, nokkuð sem hún á endanum gerir ekki.

Þrátt fyrir ruglið og óstjórnina sleppir hún ekki tökunum og það ógnar körlunum.

Þrátt fyrir ruglið og óstjórnina sleppir hún ekki tökunum og það ógnar körlunum. Um leið og hlutverk þeirra sem verndandi, skaffandi öxuls í tilvist konunnar fyrirfinnst ekki kunna þeir ekki á aðstæðurnar og hún leikur sér að þeim eins og köttur að músum. „Þú ert ráðgáta“, segir Pablo Apóstol, „og allt of vel gefin. Það ógnar karlmönnum.“[18]

Um leið og skáldverk Jacintu Escudos eru einlæg, persónuleg og ofurkvenleg eru þau þéttriðið net tilvitnana í verk annarra rithöfunda, popp-menningar og samfélagsumræðu við árþúsundarlok. Cayetana dvelur löngum stundum á kaffihúsum og börum þar sem velþekkt dægurtónlist hljómar, fólkið í kringum hana minnir hana á kvikmyndahetjur,[19] hún les sjálfshjálparbækur og í bókarlok er hún „[She´s] leaving on a jet plane“ og sönglar laglínu Eric Claptons „why does love got to be so sad“.[20] Escudos dregur upp einfaldar myndir, raunsannar myndir sem eru í takt við hefðir smásögunnar í Rómönsku Ameríku og henni tekst að halda sig við knappan stíl, að „lýsingarorðast ekki“, eins og Horacio Quiroga hvatti rithöfunda álfunnar til að virða.[21] Ofgnótt orða er afstýrt og efnisumfjöllunin er aðalmálið. Til verður kvenfrelsislegt tungutak og nýstárlegt myndmál kvenna. Myndirnar sem dregnar eru upp eru einfaldar en málaðar skærum litum.

Anacristina Rossi (Kosta Ríka, 1953)

Rithöfundurinn Anacristina Rossi (f. 1953) er þekktasti kvenrithöfundur Kostaríku um þessar mundir og hefur vakið athygli fyrir ögrandi og nýstárleg viðfangsefni. Á sama tíma og Giaconda Belli beinir sjónum að konum, stjórnmálaátökum og eilífu valdatafli yfirvalda þá fjallar Rossi um konur, ástir, umhverfismál og ójöfnuð minnihlutahópa.
Eftir hana liggja til þessa fimm skáldsögur og eitt smásagnasafn auk fjölda smásagna sem birst hafa í safnritum víða og ógrynni fræða- og tímaritagreina. Rossi er á sömu slóðum og Belli þegar kemur að hispursleysi í umfjöllun um konur sem kynverur og virka gerendur í eigin lífi. Hún fjallar gjarna um málefni sem sjaldan ber á góma í opinberri umræðu og skilgreinast alla jafna sem tabú í kostarísku samfélagi, þ.e. konur sem kynverur, sögu og stöðu blökkumanna, spillingu hins opinbera og þátttöku kostarískra vinstrimanna í átökum Mið-Ameríkuríkja á áttunda áratugnum.[22]

Verk hennar kallast á við íhaldssamt og rammkaþólskt samfélag þar sem stjórnmálaástand hefur verið nokkuð stöðugt frá því um miðja tuttugustu öld. Stór millistétt einkennir samfélagsskipan í Kostaríku og hún heldur fast í hefðir og venjur. Kostaríski fræðimaðurinn Magda Zavala hefur fjallað um skáldskap Rossi og telur hana með dirfsku í efnisvali hafa farið langt út fyrir viðtekin mörk í bókmenntasköpun sinni og því fengið misjöfn viðbrögð.[23]

Nýstárleiki verka Rossi felst ekki hvað síst í umfjöllun um samskipti kynjanna, langanir og erótík, ólgandi ástríður og krefjandi pólitísk álitamál eins og náttúruvernd og útskúfun minnihlutahópa.

Til dæmis segir hún viðbrögðin við fyrstu skáldsögu Rossi, María hin myrka (sp. María la noche, 1985), hafa ráðist af „tómlæti og þögn“, jafnvel þótt skáldsagan hafi unnið til helstu bókmenntaverðlauna heimalandsins. Ástæðuna telur Zavala vera þá að sagan um Maríu segir á opinskáan hátt frá ástríðuþrungnum ástarþríhyrningi þar sem kynhneigð kvenna sem láta ekki stjórnast af íhaldssömum viðmiðum um hegðun er lofsömuð.

Nýstárleiki verka Rossi felst ekki hvað síst í umfjöllun um samskipti kynjanna, langanir og erótík, ólgandi ástríður og krefjandi pólitísk álitamál eins og náttúruvernd og útskúfun minnihlutahópa. Í fyrrnefndri skáldsögu, María hin myrka, kynnir Rossi leiðarstef verka sinna og heldur sig á svipuðum slóðum hvað erótíska umfjöllun varðar í skáldsögunni Sú brjálaða frá Candoca (sp. La loca de Candoca, 1992) þar sem aðalpersónan „hún“ á frumkvæði að flestu því sem á daga hennar drífur – hvort heldur er í samskiptum við hitt kynið eða á vettvangi samfélags- og stjórnmála. Konur vita hvað þær vilja, fylgja því eftir og uppskera fyrir vikið ósjaldan ámæli, útskúfun og/eða jaðarsetningu.

Smásagnasafnið Situaciones Conyugales (Uppákomur í hjónalífi) kom út árið 1993 og þar kveður við sama tón. Zavala bendir á að í smásögum Rossi sé efnisvalið í takt við það sem er að finna í skáldsögum hennar auk þess sem þar skjóti upp kollinum ákallandi samfélagsleg ádeila sem höfundurinn rannsakar með kaldhæðnina að vopni. Smásagan „Hversdagsleg saga“ (sp. „Una historia corriente“) er þar gott dæmi. Hún hefst á orðunum: „Hugo afmeyjaði mig þegar ég var átján ára. Nítján ára giftist ég honum yfir mig ástfangin. Ég var svo ástfangin að það skipti mig engu þó að ég nyti ekki hjónalífsins“.[24] Yfirskrift sögunnar vísar í umfjöllunarefni hennar þar sem segir frá ofur venjulegu hjónabandi sem að mörgu leyti er hamingjuríkt og til fyrirmyndar utan þess að „ég“ sögunnar nýtur ekki ástafunda þeirra hjóna. Vinkona hennar bendir henni á að það skipti ef til vill ekki meginmáli, maðurinn sé jú heimakær, kærleiksríkur faðir, góð fyrirvinna og máttarstólpi samfélagsins. Sögupersónan getur í sjálfu sér fallist á þau rök en veit best sjálf að það er hún líka. Vel menntuð, glæsileg kona í góðri stöðu. Farsæll fréttamaður, atorkusöm og eftirsóttur starfsmaður. Í textanum segir hún: „Að verða þekkt reyndist hindrun. Hin fræga Díana, lesist ég sjálf, þessi sem tekur viðtöl við skæruliðsforingja og einræðisherra og leggur allt í sölurnar í leit að sannleikanum, þorir ekki að vera einlæg við eiginmann sinn og veit ekki hvað fullnæging er“.[25]

Og í takt við aðrar kvenpersónur Rossi, rétt eins og í verkum Escudos og Belli, tekur aðalpersónan málin í sínar hendur.

Og í takt við aðrar kvenpersónur Rossi, rétt eins og í verkum Escudos og Belli, tekur aðalpersónan málin í sínar hendur. Börnin stálpast, heilsunni hrakar sökum vansældar og það er að duga eða drepast. Hún daðrar við lyfjafræðinginn á horninu og gefur ástríðum sínum lausan tauminn. Henni er í mun að upplifa það sem hún hefur farið á mis við og lesandinn fylgist með ástarfundum elskendanna og tilraunum hennar til að færa eitthvað af fjörinu inn í hjónaband sitt. Viðbrögðin sem hún fær við uppástungu um tilbrigði við hefðbundið stef eru: „Hvernig dettur þér í hug að stinga upp á viðlíka viðbjóði. […] Hann fór inn í mig eins og vanalega, inn og út þrisvar sinnum, og allt var yfirstaðið“.[26]

En fyrir framrás sögunnar skiptir það helst máli að allt kemst upp. Inn í söguna fléttast umræður um hjónabandið, siðferði og trúarlegt gildismat sem beinist gegn væntingum, löngunum og hlutverkum kvenna. Í lok sögunnar skilja hjónin og ástmaðurinn tekur stórt skref upp að hlið hennar til að fylla í skarðið. Hún snýr sér að honum og þakkar „fyrir allt.“ Hún ætlar að takast á við „þetta mál ein. Ég ætla að takast á við líf mitt ein“.[27] Þroskasaga hennar er fullkomnuð og sjálfsmynd hennar mótuð. Henni eru allir vegir færir – á eigin vegum.

Gagnrýnt hefur verið að Rossi haldi á lofti klisjunni um kynferðislegt atgervi blökkumanna í verkum sínum en kostaríski gagnrýnandinn Karen Poe blæs á þá gagnrýni…

Í best þekktu skáldsögum Anacristinu Rossi, Limón Blues (2002) og Limón Reggae (2007), er að finna áhrifamikla, ástríðufulla og erótíska kafla um ástarfundi sögupersóna verkanna, sem í öllum tilvikum eru fulltrúar minnihlutahópa – gjarnan blökkumanna eða múlatta.[28] Gagnrýnt hefur verið að Rossi haldi á lofti klisjunni um kynferðislegt atgervi blökkumanna í verkum sínum en kostaríski gagnrýnandinn Karen Poe blæs á þá gagnrýni og bendir á að gerendur þessara undirkafla séu í öllum tilvikum kvenpersónur verkanna. Hún fagnar því að borið sé á borð fyrir kostaríska lesendur efni sem veitir innsýn í hugarheim kynferðislegra virkra kvenna því langanir þeirra og þrár séu alla jafna ekki til umræðu.[29]

Magda Zavala telur að sjónarhorn Rossi sé ekki afdráttarlaust feminískt heldur feli frelsisleit kvenpersónunnar í sér ferli sem snýst um að stilla upp vandamálum, gera þau sýnileg, greina þau, ræða þau og finna síðan lausnir á þeim. Nýútkomin er sögulega skáldsagan La romana indómita (Ótamda Rómastelpan, 2016) sem enn á ný kynnir lesandann fyrir sjálfstæðum, áræðnum og e.t.v. vergjörnum konum sem ekki láta segjast þrátt fyrir áskoranir almenningsálitsins og viðspyrnu alltumlykjandi karlveldis.

Til upplýsingar má bæta því við að Anacristina Rossi hefur ekki einungis sinnt skáldagyðjunni í gegnum árin. Hún starfar sem kennari við Kostaríku-háskóla og hefur ritað fræðilegt efni um málefni ásta og ástríðna. Þar má nefna bókarkaflana „Sexo, Sexualidad, Erotismo“ („Kynlíf, kynhneigð, erótík“) sem birtist í ritgerðarsafninu Ensayos sobre violencia (Ritgerðir um ofbeldi, 2007), auk ritgerðarinnar „Cambiar el sistema económico: Un asunto de supervivencia“ („Að breyta efnahagskerfinu: Spurning um að lifa af“) sem kom út árið 2010.[line]

[1] Belli, Giaconda. 2005. Esto es amor: Poesía erótica reunida 1970-2005. Managua: Ediciones Anama. „Yo soy tu cama / tu suelo / soy tu guacal / en el que te derramás sin perderte / porque yo amo tu semilla / y la guardo“, bls. 7.
[2] „Si te atreves autonauta / sobre mis iluminadas autopistas, /aún cuando me lo implores / no temas, no te lo concederé. / Hombre. Hombrecito mío. / Te doy mi palabra. / No te mataré.“ Sama rit, bls. 93.
[3] „Miren cómo me amó está mujer / con orgullo de macho idolatrado“. Sama rit, bls. 96.
[4] Í frumtextanum segir: „Dos cosas que yo no decidí decidieron mi vida: el país donde nací y el sexo con el que vine al mundo.“ Sama rit, bls. 3.
[5] Fljótlega eftir byltinu Sandinista 1979 stofnaði hópur 11 kvenna deild innan samtakanna sem fékk nafnið PIE (Partido Isquierda Erótica). Í bókinni verður einkennismerki þeirra eða fáni mynd af fæti með rauðlökkuðum tánöglum. Allar hafa þessar konur sagt skilið við hreyfingu Sandinista í dag utan ein.
[6] Viðtal Kathia Cárdenas við Belli á /Canal UCR/: “Giaconda Belli, una vida sin miedo“. Sjá sérstaklega mín. 4.12, 7.38-8.40 og 19.36-20.48 [Sótt í ágúst 2016].
[7] Höfundur átti þess kost að sækja ársþing rithöfundasambands Níkaragva í desember 2011og komast að því að innan þeirra vébanda starfa sérstök deild kvenrithöfunda. 73 konur eru skráðir félagar (uppl. frá í desember 2014). Allflestar þeirra gefa út smásögur og ljóð því skáldsagnaútgáfa reynist svo miklu kostnaðarsamari.
[8] Escudos, Jacinta. 2001. El desencanto. San Salvador, El Salvador: Consejo Nacional para la Cultura y el Arte, bls. 114.
[9] Allende, Isabel. 1997. Afródíta: Sögur, uppskriftir og önnur kynörvandi fyrirbæri. Þýðandi Tómas R. Einarsson, Reykjavík: Mál og menning, bls. 103.
[10] Escudos. A-B-Sudario. 2003. Madrid: Aantillana Ediciones Generales, S.L., bls. 151.
[11] „[…] –me encantan los nombrecititos. pero más me encantaba la idea de estar sentada frente a 3 tipos, todos feos, todos mudos e incómodos, y yo enfrente, esperando a que pasara algo, que alguien tomara la batuta y dirigiera la orquesta de la conversación.“ Sama rit, bls. 25. Bent skal á að Escudos notar ekki stóra stafi á eftir punktum.
[12] „[…] y por supuesto iba a llenarme de polvos la nariz, aunque no precisamente de Max Factor.“ Sama rit, bls. 26.
[13] „[…] diosa de los afligios“. Sama rit, bls. 32.
[14] „[…] las bestias. –que somos /fuimos / seremos nosotros, de toda „gran madre““. Sama rit, bls. 32.
[15] „[…] -Virgen de los locos, ruega por nosotros. –Virgen de los rabiosos, juega con nosotros.“ […]. –Cayetana Dolorosa del Monte de Calvario, ruega por nosotros. –escupe por nosotros. –sufre por nosotros. – muere por nosotros. –sálvanos.“ Sama rit, bls. 33.
[16] „[…] -tú y la bestia, tú y la bestia. – la bestía soy yo. […] hay una bestia que me habita. Hay dos dentro de mi: una la persona medianamente normal y bondadosa, dispuesta a convivir en esta vida de acuerdo a los que se espera de ella, sin alterar demasiado el orden natural de las cosas. Pero hay otra. Es a la que temo. No sé por qué tiene vida, ni cómo sobrevive dentro de mí.“ Sama rit, bls. 77.
[17] „[…] no sé, ya no sé lo que soy –contesta una Cayetana pensativa que ya no dice nada en todo el resto del camino.“ Sama rit, bls 140.
[18] „[…] -es que eres un rompecabezas y además, demasiado inteligente. Eso amedrenta al espíritu masculino.“ Sama rit, bls. 151.
[19] „[…] usted se parce a James Cagney en Public Enemy“. Sama rit, bls. 17.
[20] Tilvitnun í frægt bandarískt dægurlag. Sama rit, bls. 233.
[21] Horacio Quiroga (1879-1937) var úrúgæskur rithöfundur sem bjó lengst af í Argentínu. Árið 1927 gaf hann út eins konar leiðbeiningar um smásagnaritun og kallaði: „Decálogo del perfecto cuentista“ (1927). [Sótt 22. ágúst, 2016.]
[22] Hólmfríður Garðarsdóttir. 2007. „La mujer de color: Diáspora globalizadora de la subalternidad.“ Serie VII de HAINA, Gautaborg: Gautaborgarháskóli, bls. 171- 183.
[23] Zavala, Magda. 2009. „El cuento que desafía: Las narradoras costarricenses y el gesto de ruptura“. Centroamericana 16, Ritstj. Dante Liano. Milano: Università Cattolica del Sacro Cuore, bls. 95-117. Hér af bls. 97. [Sótt 12. ágúst 2016.]
[24] Rossi. 2005. „Una historia corriente“, Antología del Cuento Centroamericano, San José, Costa Rica: Cicatrices, bls. 2- 9.
[25] Sama rit, bls. 2.
[26] Sama rit, bls. 6.
[27] Sama rit, bls. 9.
[28] Hólmfríður Garðarsdóttir. 2011. „Að skyggnast í skúmaskotin. Um fjölmenningarsamfélag við Karíbahafsströnd Kostaríku í verkum Anacristina Rossi.” Milli mála. Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur, Reykjavík: Háskólaútgáfan, bls. 31- 63. Sjá einnig: Kearns, Sofía. 2006. „Postcoloniality in Anacristina Rossi´s Limón Blues“. The South Carolina Modern Language Review. Vol. 5, nr. 1, bls. 1-36. [Sótt 12. ágúst 2016.]
[29] Poe, Karen. 2007. “/Limón Reggae/: La reinvención utópica del sexo”. San José, Costa Rica: Página Literal, bls. 62-71.

[fblike]