Sýningin Vakúm er auglýst sem „poppópera um lofttæmingu“. Um er að ræða verk sem frumsýnt var í Tjarnarbíói 12. apríl síðastliðinn og er höfundur þess Melkorka Sigríður Magnúsdóttir. Með sér í lið hefur hún fengið tónlistarmanninn Árna Rúnar Hlöðversson, sem er með henni í hljómsveitinni Milkywhale, og rithöfundinn Auði Övu Ólafsdóttur, móður sína, en þau semja tónlist og texta. Flytjendur verksins eru auk Melkorku, dansararnir Elísa Lind Finnbogadóttir og Ásgeir Helgi Magnússon og söngvararnir Auðunn Lúthersson og Gunnar Ragnarsson. Í verkinu á sér stað bræðingur á milli ólíkra sviðslista: danslistar, tónlistar og ljóðlistar. Ekki er nóg með að samsteypan nái til verksins sem heild heldur nær hún til einstaka flytjenda; allir flytjendur dansa og syngja til jafns þrátt fyrir ólíkan bakgrunn og þess má geta að þeim ferst það vel úr hendi.
Heimspekileg poppópera
Vakúm er svo sannarlega poppópera um lofttæmingu því í sjónarspilinu sameinast orð, athafnir og tónar. Texti Auðar Övu er allur sunginn. Flytjendurnir láta ekki út úr sér nein önnur merkingarbær orð. Lögin eru tólf talsins og eru skemmtilega fjölbreytt hvað varðar stíl, hraða og stemningu. Þarna eru rólegar ballöður sem henta röddum Melkorku og Elísu, létt júrópopp, elektrópopp í anda FM Belfast og Milkywhale og rokklög þar sem Gunnar getur látið ljós sitt skína og notað sömu raddbeitingu og þegar hann syngur lög Grísalappalísu. Tónlistin er í samræmi við þær ólíku tilfinningar, svo sem óöryggi, þrá, ást, gleði og einmanaleiki, sem rannsakaðar eru í sýningunni.
Hugmyndir sem tengjast titli verksins eru áberandi í textum Auðar Övu. Vakúm þýðir rúm þar sem ekkert loft er til staðar, lofttæmi. Allt hefst og endar í tómarúmi líkt og segir í upphafslaginu „Vakúm“ og lokalaginu „Nýr heimur“. Ruslahaugar koma við sögu í textunum „Mikli hvellur“ og „Sorphaugar Suðurlands“ en tengja má haugana við tiltekt og lausnir líkt og vakúmryksugur og vakúmpakkningar. Í „Sous vide“ er leikið með þau hugrenningatengsl sem skapast milli orðsins vakúm og sous-vide matreiðslutækjanna. Þá er yrkisefni Auðar Övu lífið almennt, heimurinn og vera mannsins í honum, sbr. „Hei, komd‘ inn í rúm / að deyja smá stund / á meðan heimurinn ferst / á meðan heimurinn ferst“ og „Við erum öll eins og helsærð og hnuggin dýr“. Stemning textanna er angurvær. Innihald þeirra eru um margt órætt eða opið til túlkunar. Textarnir geta auðveldlega vakið upp heimspekilegar vangaveltur.
Þrekæfingar, leikir og glettni
Leikræn framvinda sýningarinnar er vel heppnuð þar sem sífellt er eitthvað um að vera á sviðinu. Hreyfingarnar eru margar sóttar í hversdaginn og krefjast því fæstar formlegrar dansþjálfunar af flytjendum; hraði sýningarinnar krefst aftur á móti mikils af þeim. Flytjendurnir þurfa að sýna mikið úthald og styrk því danssporin fela mörg í sér byltur og hristing, hamagang og læti. Ósjaldan henda dansararnir sér í gólfið, rúlla um eða láta kasta sér á milli hvors annars. Í einu atriðinu lágu til dæmis nokkrir á bakinu og köstuðu söngvaranum (sem þá var Auðunn) á milli sín eins og hann væri í „flugvél“, nema hvað bakið á honum en ekki maginn snerti iljar hinna. Flott var hvernig hópurinn myndaði langan orm (með því að hafa fætur á öxlum og halda í öxla hvers annars) og mjakaði og velti sér þannig um rýmið. Ásgeir Helgi sýndi sérstaklega mikla seiglu undir lok sýningarinnar þegar Melkorka og Elísa veltu honum lengi á milli sín. Hreyfingin var yfirveguð og taktföst eins og pendúll, tif í klukku.
Í sýningunni er mikið um hopp og hlaup svo minnir á þrekæfingar og líkamsrækt eins og cardio og zumba. Dæmi um þetta er hvernig dansararnir lágu og settu fætur upp í loft, líkt og í styrktaræfingu fyrir bak. Hendurnar studdu við bakið og upphandleggirnir snertu gólfið. Í þessari stöðu hoppuðu þeir svo til. Annað dæmi er þegar þeir fóru í þrautakóng og hlupu hring eftir hring því að leiðtoginn var á flótta undan hópnum.
Tvö tónlistaratriði minntu á Júróvisjón. Flytjendurnir stilltu sér upp í aðalsöngvara og bakraddir, hristu á sér hárið eins og rokkarar, dúuðu í hnjánum og dilluðu rassinum. Einföld spor eins og hliðar saman hliðar, í takt við lagið, ýttu undir þessa upplifun. Dansspor sem minntu á fugladansinn, kjúklingavængi, hanakamba og stél, sem og vélmenna-spor, stönguðust á við þessa mynd. Þau færðu verkinu íróníu og glettni. Í öðru atriði var skondið að sjá flytjendurna reikula í spori líkt og þeir væru með fótleggi úr gúmmíi. Ástarsenan á milli Gunnars og Elísu uppskar hlátur fyrir það hve fáránlega vonlausir elskendurnir voru. Höfuð þeirra snertust og þau héldust í hendur um leið. Það var stutt í grátinn hjá þeim þó þau veinuðu úr hlátri og sögðu „ví“.
Mannhverf dystópía um mengun
Hver og einn verður að túlka Vakúm fyrir sig. Í upphafsatriðinu standa flytjendurnir allir inni í boxi. Það er Ásgeir Helgi sem fyrstur brýst út úr boxinu og gerir gat á plastveggi þess. Senan minnir á fæðingu þar sem höfuðið kemur fyrst út. Mér fannst því liggja beint við að sjá tómarúmið í upphafi sem góðan stað sem veitir öryggi líku því sem barn finnur fyrir í móðurkvið og ungi í eggi. Ef til vill má líta á upphafið, það sem var til áður en ekkert var til, sem útópíu, það er draumaland eða fyrirmyndarríki.
Heimurinn fyrir utan er dystópískur og flytjendurnir reyna að gefa honum merkingu. Þar eru ótal álteppi sem fá á sig ólík form. Þó að möguleikarnir séu endalausir er gæfan fallvölt. Margt í heiminum handan boxins er frumstætt og getur minnt á hugmyndir um það hvort til sé líf á öðrum plánetum. Flytjendurnir vinna saman í fyrstu en sjá hvert annað síðan sem keppinauta. Þeir búa til vígstöðvar úr álteppunum og berjast þaðan vopnaðir ryksugum. Kaldhæðnislegt er að þeir nota ryksugurnar til að blása frá sér álteppunum þegar eðli þeirra væri að soga þau til sín.
Í sýningunni er sungið um dauða, eymd og eyðileggingu annars vegar en líf, von og afneitun hins vegar. Það er „engin hætta á að veruleikinn banki uppá“ því „það er allt í góðu / það er allt í megagóðu.“ Undir lok sýningarinnar reyna flytjendurnir að snúa aftur í boxið en þeir eiga ekki afturkvæmt í útópíuna. Álteppin og vandamál dystópíunnar fylgja þeim til baka inn í tómarúmið.
Túlka mætti verkið sem mannhverfa (e. antropocentric) dystópíu; maðurinn telur sig miðpunkt tilverunnar og gleymir að hugsa um af leiðingar gjörða sinna. Plastið og álið sem einkennir sviðsmyndina getur ýtt undir hápólitíska túlkun í ljósi umræðu um loftlagsvanda og mengun í samtímanum. Ein af þeim ógnum sem steðjar að heiminum í dag er nefnilega plast en því er haldið fram að árið 2050 muni leynast meira plast en fiskar í hafinu. Þá hafa álver verið mikil deiluefni á Íslandi. Ryksuguslagsmálin má svo sjá sem ádeilu á vopnaburð og stríð. Um leið og sýningin Vakúm hefur mikið afþreyingargildi er því óhætt að segja að hún sé hlaðin boðskap.
Um höfundinn
[fblike]
Deila