Svo virðist sem konur sæki fram í lista- og menningarlífinu á Íslandi þessa dagana og eru birtingarmyndir þess þónokkrar. Það vakti til dæmis athygli haustið 2017 að mun fleiri konur en karlar fengu inngöngu í meistaranám í ritlist við Háskóla Íslands en námið er vinsælt og árlega komast færri að en vilja. Þá var þverfaglegur Facebook-hópur sem nefndist „Skapandi konur Íslands“ settur á laggirnar í upphafi ársins 2018 en honum er ætlað að mynda tengslanet fyrir konur sem sinna skapandi iðju. Karítas Hrundar Pálsdóttir ræddi við Rúnar Helga Vignisson, dósent í ritlist við HÍ, um stöðu kvenna í ritlist og spurði Ásdísi Þulu Þorláksdóttur út í Facebook-hópinn nýstofnaða.
Nafnlausar umsóknir
Frá upphafi meistaranáms í ritlist við Háskóla Íslands hefur verið reynt að koma í veg fyrir kynjaslagsíðu í inntökunefndum og vali þeirra. Því hefur inntökunefndin verið skipuð tveimur konum og einum karli annað hvert ár en tveimur körlum og einni konu hitt árið. „Vorið 2017 var ákveðið að ganga lengra og gera tilraun með að hafa umsóknirnar nafnlausar til að minnka líkur á hvers konar kennslum,“ segir Rúnar Helgi Vignisson, dósent í ritlist og umsjónarmaður námsleiðarinnar. Þá bárust nefndinni umsóknirnar númeraðar eftir að verkefnisstjóri hafði afmáð öll ummerki um nafn, aldur og kyn umsækjandans, eftir því sem unnt var. „Þegar mér voru svo send nöfnin á bak við númerin kom í ljós að einungis þrír karlar höfðu fengið inni [18 teknir inn í heildina] og af þeim duttu tveir út. Þess verður þó að geta að mun fleiri konur en karlar sóttu um eða 31 á móti 8,“ segir Rúnar.
Jákvæð mismunun réttlætanleg?
Kyn nemenda ætti út af fyrir sig ekki að skipta neinu máli í ritlistarnámi frekar en öðru námi. Margir nýnemar höfðu samt sem áður orð á þessum kynjahalla. „Margir voru hissa og töldu þetta ekki æskilegt. Segja má að heimurinn þrengist að vissu leyti þegar annað kynið er ráðandi í hópnum, þá verður reynsluheimurinn ekki eins fjölbreyttur. Umræðan getur orðið einsleitari gagnvart öllu sem lýtur að kynjunum en þau eru einmitt veigamikið viðfangsefni í bókmenntum,“ segir Rúnar Helgi. Hann bendir á að niðurstaða inntökunefndar 2017 gefi tilefni til þess að velta fyrir sér hvort jákvæð mismunun sé réttlætanleg til að minnka þennan kynjahalla. „Það er hins vegar tvíbent fyrir gæði námsins að taka einstaklinga með lakari umsóknir inn í námið,“ segir Rúnar.
Í meirihluta frá upphafi
Konur hafa verið í meirihluta frá því meistaranám í ritlist hófst árið 2011 en Rúnar Helgi segir að yfirleitt hafi konur verið 60–70% nemenda. Eftirfarandi tölfræðilegar upplýsingar sýna fjölda þeirra nemenda sem inntökunefndir hafa samþykkt frá því meistaranámið hófst:
Ár: kvk / kk
2011: 61% / 39%
2012: 71% / 29%
2013: 70% / 30%
2014: 72% / 28%
2015: 76% / 24%
2016: 56% / 44%
2017: 84% / 16%
Eins og sjá má í töflunni hefur hlutfall inntekinna kvenna verið að aukast og það er, árið 2017, komið upp í 84%.
„Hæfileikar fara ekki eftir kyni“
Rúnar Helgi segist lengi hafa haft trú á að konur myndu í vaxandi mæli hasla sér völl innan ritlistarinnar. „Sú skoðun mín er studd af fjölda útskrifaðra ritlistarnema, verðlaunum sem konur í þeim hópi hafa hlotið og aukinni hlutdeild kvenna í bókabransanum almennt. Mér skilst að hlutfall kvenna í Rithöfundasambandinu sé nú óðum að nálgast 50% og ég hef trú á því að innan fárra ára náist tölfræðilegt jafnvægi í sambandinu og jafnvel að konur verði ívið fleiri,“ segir hann. Þá gegni konur æ fleiri áhrifastöðum í bókmenntaheiminum sem ritstjórar, útgefendur og útgáfustjórar. Konur séu meðal annars í forsvari fyrir Bókmenntaborgina, Miðstöð íslenskra bókmennta og Rithöfundasambandið.
Sterk staða kvenna í lista- og menningarlífi á Íslandi árið 2018 nær langt út fyrir bókmenntir. Fjölmargir stjórnendur lista- og menningarstofnana landsins eru konur líkt og kom fram í nýlegri samantekt Fréttablaðsins. Konur gegna stöðu mennta- og menningarmálaráðherra, forseta Bandalags íslenskra listamanna, Borgaleikhússtjóra, framkvæmdastjóra Sinfóníuhljómsveitar Íslands og verkefna- og landsbókavarðar Landsbókasafns Íslands, svo fátt eitt sé nefnt.
Almennt virðast konur virkar í menningarlífinu, það er hvort tveggja sem listamenn og listunnendur. Rúnar Helgi bendir á að konur séu síðast en ekki síst öflugir lesendur og bókakaupendur. Það haldist ef til vill í hendur við að konur sem ljúka háskólanámi séu orðnar fleiri en karlar. Hann telur að hefðin kunni enn að vera konum fjötur um fót, það er að fólk líti ómeðvitað svo á að karlar séu betri höfundar en konur, en að einnig það muni breytast þegar fram líða stundir. „Aðalatriðið er að hæfileikaríkir höfundar fái að auðga samfélag okkar óháð félagslegum og líffræðilegum breytum,“ segir Rúnar. „Og þá er ekki ólíklegt að kynjahlutföllin verði nokkuð jöfn þegar til lengdar lætur því að hæfileikar fara ekki eftir kyni.“
Skapandi konur Íslands
Nýverið hafa konur myndað tengslanet á Facebook til þess að deila verkefnum sínum með öðrum konum. Facebook-hópurinn nefnist „Skapandi konur Íslands“ og var stofnaður um miðjan janúar 2018. Hann telur sem stendur 984 meðlimi en sífellt fjölgar í hópnum. Þar sameinast konur sem leika, spila, syngja, skrifa, ljósmynda, prjóna og hanna, svo dæmi séu tekin. Ásdís Þula Þorláksdóttir, leik- og söngkona og stofnandi „Skapandi konur Íslands“, segir að markmið hópsins sé að auðvelda konum að efna til samstarfs með öðrum konum. Hún hafi verið hluti af sams konar tengslaneti í Bandaríkjunum, „Inspired Women of Los Angeles“ þegar hún lagði stund á leiklist þar í borg. „Þar voru konur í skapandi störfum að finna aðrar konur til þess að vinna saman verkefni, kynnast, kaupa hvor af annarri en þá sérstaklega að upphefja og styrkja hverjar aðra. Þegar ég kom aftur til Íslands fannst mér vanta eitthvað svipað. Miðað við viðbrögðin var greinilega þörf á svona hópi. Það er von mín að þetta verði skemmtilegt tengslanet skapandi kvenna sem mun vaxa, dafna og fæða af sér eitthvað fallegt,“ segir Ásdís Þula.
Hingað til hafa konurnar í hópnum aðallega verið að kynna sig og verk sín hver fyrir annarri en einnig hafa verið birtar nokkrar fyrirspurnir þar sem leitað er eftir tónlistarkonum, plötusnúðum og ljósameisturum sem gætu hugsað sér að taka þátt í samstarfsverkefnum. Hulda Rós, myndlistar- og kvikmyndagerðakona, sagði meðal annars í innleggi sínu í hópnum: „Það er mjög mikilvægt að konur veiti verkum og framlagi kvenna verðskuldaða athygli og velji konur til samstarfs og umfjöllunar og þá einmitt kíkja aðeins út fyrir eigin vinahóp.“ Líklegt verður að teljast að hópurinn sé dæmi um vaxandi samstöðu kvenna í samfélaginu en konur hafa á undanförnum misserum, í auknum mæli, hvatt hver aðra til að standa saman. Í því sambandi má til að mynda nefna samtökin KÍTÓN, sem stofnuð voru í lok árs 2012, og er ætlað að skapa jákvæða umræðu, samstöðu og samstarfsvettvang meðal kvenna í tónlist á Íslandi.
Aðalmynd með færslu: www.quotecatalog.com.
Þessi umfjöllun var hluti af verkefnavinnu í námskeiðinu „Loksins, loksins: Vinnustofa í menningarblaðamennsku“ á vorönn 2018.
* Konurnar á samsettu myndinni eru, talið frá vinstri til hægri, byrjað í efstu röð:
Málfríður Einarsdóttir
Ágústa Pétursdóttir Snæland
Nína Tryggvadóttir
Ólína Andrésardóttir
Selma Jónsdóttir
Sesselja Sigmundsdóttir
Auður Auðuns
Svava Jakobsdóttir
Theodóra Thoroddsen
Torfhildur Hólm
Unnur Benedikts Bjarklind (Hulda)
Þorbjörg Höskuldsdóttir
Högna Sigurðardóttir
Juliana Sveinsdóttir
Ingibjörg Þorbergs
Jóhanna Bogadóttir
Gerður Helgadóttir
Hildur Hákonardóttir
Katrín Thoroddsen
Kristín Jónsdóttir
Louisa Matthiasdóttir
Brynja Benediktsdóttir
Guðrún Ágústa Símonardóttir
Gunnfríður Jónsdóttir
Helga Sigurðardóttir
Herdís Andrésardóttir
Bríet Héðinsdóttir
Bríet Bjarnhéðinsdóttir
Björg Þorsteinsdottir
Björg Carítas Þorláksson
Ásdís Sveinsdóttir Thoroddsen
Barbara Árnason
Ásgerður Búadóttir
Vilborg Dagbjartsdóttir
Ellý Vilhjálms
Ásta Sigurðardóttir
Vigdís Finnbogadóttir
Róska
Halldóra Bjarnadóttir
María Markan
Anna Borg
Um höfundinn
[fblike]
Deila