„Klám er ótrúlega fjölbreytt viðfangsefni“

„Það vantar kannski ekki umræðu um klám en það má segja að það hafi vantað hugvísindalegar rannsóknir á klámi á Íslandi“, segja Guðrún Elsa Bragadóttir og Kristín Svava Tómasdóttir, þemaritstjórar nýjasta heftis Ritsins.

Þessu hefti er ætlað að vekja athygli íslenskra lesenda á klámi sem verðugu viðfangsefni hugvísinda, sem hægt er að nálgast úr ólíkum áttum.

Kristín Svava og Guðrún Elsa segja að slíkar rannsóknir hafi mest verið á sviði félagsvísinda hér á landi. „Undanfarin þrjátíu ár hefur áhuginn á þessu óvirðulega viðfangsefni hins vegar aukist mjög meðal hugvísindafólks erlendis og það má segja að þetta framlag okkar sé einhvers konar viðbragð við því.“

Hugmyndin um að búa til greinasafn um klám kviknaði í Berlín, veturinn 2009-10. „Við vorum nýorðnar vinkonur og komumst að því að klám var meðal ótalmargra sameiginlegra áhugamála okkar. Síðan þá höfum við báðar unnið með efnið á fræðasviðum okkar, þó sér í lagi Kristín Svava sem vinnur nú að bók upp úr MA-ritgerð sinni í sagnfræði um sögu kláms á Íslandi, með sérstakri áherslu á 7. og 8. áratug 20. aldar.

Klám tengist til dæmis bókmenntum, kvikmyndum, kynjapólitík, efnahagskerfinu og svo framvegis, og svo er skilgreining þess og staður í þjóðfélaginu auðvitað sígilt þrætuepli.

Klám er ótrúlega fjölbreytt viðfangsefni, hvort sem maður skoðar skilgreiningu þess eða ólíkar birtingarmyndir. Það tengist til dæmis bókmenntum, kvikmyndum, kynjapólitík, efnahagskerfinu og svo framvegis, og svo er skilgreining þess og staður í þjóðfélaginu auðvitað sígilt þrætuepli.“

Nálgunin í þessu Riti er hugvísindaleg en í heftinu eru fjölbreyttar greinar. Þorsteinn Vilhjálmsson skrifar um forngríska kynlífsbókahöfundinn Fílænis og viðtökusögu hennar, en út frá henni skoðar hann breytileg siðgæðismörk kynferðislegrar framsetningar – hvað það er sem þykir óásættanlegt á hverjum tíma og hvers vegna. Þorsteinn er fornfræðingur og hefur sérhæft sig í viðtökusögu klassískra verka. Sólveig Anna Bóasdóttir guðfræðingur skrifar um hugtakið hlutgervingu, meðal annars í femínískri gagnrýni á klám, og notast við skrif heimspekinga og femínískra fræðimanna. Gunnar Theodór Eggertsson er bókmennta- og kvikmyndafræðingur, sem hefur sérhæft sig í dýrasiðfræði, og hann fjallar um dýraklám í heftinu. Hann beinir sjónum sínum að siðferðislegum hliðum þess að manneskjur stundi kynlíf með dýrum áður en hann fjallar um dýraklám sérstaklega.

Brinkema greinir í smáatriðum formlega eiginleika mjög ofbeldisfullrar klámmyndar og minnir þannig líka á mikilvægi þess í rannsóknum á klámi að horfa ekki framhjá óþægilegustu birtingarmyndum þess.

„Greinar Þorsteins, Sólveigar og Gunnars eru allar áhugaverðar og gott að þær séu aðgengilegar á íslensku, þótt þær fjalli ekki um íslenskt samhengi sérstaklega. Það má líta á þetta hefti sem eins konar kynningu á tilteknu fræðasviði sem vonandi vekur áhuga fleira hugvísindafólks. Við teljum að það sé jafnframt töluverður fengur að þýddu greinunum tveimur eftir Lindu Williams og Eugenie Brinkema. Þær eru báðar merkilegar greiningar á klámkvikmyndum en mjög ólíkar; Linda Williams hefur verið leiðandi í rannsóknum á klámmyndum síðan hennar frægasta verk, Hard Core. Power, Pleasure and the „Frenzy of the Visible”, kom fyrst út árið 1989 og greinin sem við birtum í heftinu, Líkamar kvikmyndanna. Kyn, grein og ofgnótt, er mikilvæg greining á klámi í samhengi annarra kvikmyndagreina sem njóta lítillar virðingar í samfélaginu en hafa sterk líkamleg áhrif á áhorfendur. Grein Eugenie Brinkema, Grófir drættir, er tiltölulega nýleg og allt öðruvísi; hún er óvenjuleg að því leyti að Brinkema greinir í smáatriðum formlega eiginleika mjög ofbeldisfullrar klámmyndar og minnir þannig líka á mikilvægi þess í rannsóknum á klámi að horfa ekki framhjá óþægilegustu birtingarmyndum þess.“

Forsíðu Ritsins prýðir að þessu sinni listaverkið Uppruni heimsins eftir Gustave Courbet, en viðtökusaga þess er dæmi um það hvernig flokkun mynda og texta sem kláms stendur í sterkum tengslum við hugmyndir um æskilega og óæskilega framsetningu mannslíkamans og kynferðislífs hans og hefur bæði siðferðislegar, fagurfræðilegar og pólitískar hliðar.

Að auki birtast í heftinu þrjár ritrýndar greinar utan þema. Í þeirri fyrstu glímir Hjalti Hugason við spurningar sem vakna af því tilefni að brátt hefur hálf öld liðið síðan Marteinn Lúther hóf siðbótarstarf sitt: Hvenær varð íslenska þjóðin lútersk? Er hún það enn? Ef ekki, hvenær hætti hún að vera það? Bergljót Soffía Kristjánsdóttir fjallar um sjálfsævisögu Bjarna Bernharðs, Hin hálu þrep, sem hún telur hafa nokkra sérstöðu, meðal annars vegna þeirrar áhrifaríku reynslu sem lýst er í frásögninni og hinna ólíku tjáningarhátta sem höfundur beitir. Greinin fjallar öðrum þræði um skitsófreníu, sem verður útgangspunktur fyrir greiningu á Hinum hálu þrepum sem sækir jafnframt í ýmis fræði og áhrif verksins á greinarhöfund. Í þriðju og síðustu greininni, sem Birna G. Konráðsdóttir þýddi, fjalla Markus Meckl og Stéphanie Barillé um rannsókn sína á vellíðan og hamingju innflytjenda sem búa á Akureyri.

[fblike]