Af elítum

Elítur eru ekki vinsælar nú um stundir. Orðið elíta er skammaryrði á mörgum tungumálum, hér nota menn einmitt tökuorðið til að undirstrika framandleika hugtaksins og það hversu óviðeigandi það er fyrir Íslendinga.

Fjandskapur við elítur er þó langt frá því að vera séríslenskur, hann er orðinn að pólitískri klisju þeirra sem hatast við þann nýja heim sem til varð upp úr „endalokum sögunnar“, þegar múrinn féll og hið kapitalíska kerfi varð í raun hnattrænt, svo mjög, að meira að segja kommúnistaríkið Kína tók það upp til að viðhalda völdum flokksins. Kaldhæðnislegast er þó að þeir sem finna elítum allt til foráttu og hatast við þær af afli, sem sjaldan hefur sést í pólitískri orðræðu síðan á fjórða áratug síðustu aldar, eru einmitt þeir sem vildu hvað helst að þetta kapítalíska kerfi ynni sigur sinn, sigur sem kannski má kalla pyrrhosarsigur á endanum. Þetta eru oft, en ekki undantekningarlaust, hvítir karlar og konur á miðjum aldri og eldri, auk annarra sem hafa glatað lífsviðurværi og –grundvelli vegna hinnar svonefndu „skapandi eyðingar“ kapítalismans.

Það er líka kaldhæðni fólgin í því að hatur á elítum er, sögulega, eiginlega frekar eign kommúnista og sósíalista fyrr á tímum, en núna er það sem sagt komið til þeirra hræddu á Vesturlöndum, þeirra sem annaðhvort töpuðu fyrir hrammi hnattvæðingar kapítalismans (og ættu eiginlega að líta til vinstri eftir hjálp) og þeirra sem eru reyndar elíta þeirra, stjórnmálamanna sem þessi hópur kaus og kýs, þrátt fyrir að það sé miklu frekar þessari elítu að þakka að svo fór sem fór.

Útlendingahatrið, ásamt elítuhatrinu, er það sem sameinar alla þessa hópa, hnattrænt, ef svo má segja.

Dæmin eru auðfundin í kringum okkur, í Þýskalandi hefur risið upp stjórnmálaafl sem vinnur gegn Evrópusambandinu en einnig, og fyrst og fremst, innflytjendum. Útlendingahatrið, ásamt elítuhatrinu, er það sem sameinar alla þessa hópa, hnattrænt, ef svo má segja. Bretar, eða öllu heldur Englendingar og Walesbúar, kusu sig út úr Evrópusambandinu um daginn og eiga eftir að súpa seyðið af því; í þeirri kosningabaráttu lét einn af leiðtogum burtfararmanna út úr sér að fólk hefði fengið nóg af sérfræðingum. Hann vildi sem sagt ekki tilheyra elítunni lengur, þótt hann væri með próf frá Oxford og þingmaður á breska þinginu og fyrrverandi ráðherra. Ljóst er að kosningarnar í Bretlandi snerust um innflytjendur, ekki endilega hælisleitendur og flóttafólk, heldur aðra Evrópubúa sem komu í nafni fjórfrelsisins svokallaða. Sérfræðingar elítunnar voru afskrifaðir þótt þeir bentu á að þetta fólk yki hagvöxt og velferð í landinu með vinnu sinni og framlögum til hins opinbera, margfalt á við það sem það þægi; fundinn var sökudólgur fyrir fórnarlömb hnattvæðingarinnar á vissum svæðum, þaðan sem kapitalísk fyrirtæki höfðu flutt starfsemi sína til Asíu til að spara pening.

Augljósasta dæmið er svo forsetaframbjóðandi Repúblikana í Bandaríkjunum, Donald Trump, sem vitaskuld hatar elítur, sérfræðinga og auðvitað fjölmiðla sem hann telur grafa undan frama sínum. Pólitískur frami hans byggir hins vegar á sama ótta og hatri á þeim sem „betur vita“, já elítum, og það þó að hann hafi fæðst inn í sundlaug fulla af peningum og fengið sitt startkapítal frá pabba svo um munaði. Hann er reyndar genginn svo langt að hann gerir alvarlega tilraun til að grafa undan lýðræðinu í Bandaríkjunum með því að lýsa því yfir að kosningaúrslitum verði hagrætt. Það er illa komið fyrir flokki Lincolns heitins sem barðist gegn þrælahaldi á nítjándu öld, forseta sem lagði allt undir til að vinna gegn kynþáttahatri og mismunun borgaranna. Nú er hluti hans, sá ofuríhaldssami og hvíti, orðinn svo geggjaður að hann vill ekki trúa á það tæki lýðræðisins sem er hornsteinn Bandaríkjanna yfirleitt, lýðræðislegar kosningar. Það hefur afleiðingar þótt Trump tapi með miklum mun.

En hvað er það sem gerir elítur svona ógurlegar? Hvernig verða þær til? Og hvar eru þær? Þegar menn orga „elítur“, „sérfræðingar“ eða jafnvel „góða fólkið“ eins og þeir gera hér á landi, eru þeir að stimpla fólk til að niðurlægja það í opinberri umræðu.

En hvað er það sem gerir elítur svona ógurlegar? Hvernig verða þær til? Og hvar eru þær? Þegar menn orga „elítur“, „sérfræðingar“ eða jafnvel „góða fólkið“ eins og þeir gera hér á landi, eru þeir að stimpla fólk til að niðurlægja það í opinberri umræðu. En elítur eru til á öllum sviðum þjóðlífsins þar sem samkeppni og metnaður ráða ríkjum. Þær eru í menntakerfum, ekki vilja menn að þeir sem þar vinna séu bara einhverjir sem komust þangað fyrir tilviljun? Það mætti ætla af skammaryrðinu „prófessor“ sem farið er að heyrast í opinberri orðræðu hér á landi. Eða íþróttamenn; halda menn að landsliðin okkar séu ekki elíta, handvaldir bestu liðsmenn til að vera fulltrúar þjóðarinnar? Listamenn sem skara fram úr, eru þeir ekki „elíta“? Og tilheyra þau sem stjórna fyrirtækjum, verkalýðsfélögum og öðrum fjölmennum samtökum ekki elítu? Þau hafa komist á þann stað í gegnum ferli sem alltaf gerist þegar verið er að búa til „elítu“, með því að standa sig betur en næsta manneskja sem við hana keppir um sömu syllu í samfélagsbjarginu. Þannig höfum við það á flestum sviðum mannlífsins og það getur vel verið að það sé ekki rétt, en menn ættu kannski að átta sig á því að „elíta“ er ekki bara orð fyrir nokkra vinstri menn og sérfræðinga sem vilja plata fólkið, heldur flesta þá sem skara fram úr í samfélaginu. Hvort við viljum losna við allt það fólk er svo spurning sem við verðum greinilega að svara á næstunni.

[fblike]