Poppgoðið Justin Bieber kom hingað til lands síðastliðið sumar og tiplaði berfættur um fegurstu náttúruperlur landsins, líkt og greint var frá á visir.is og fleiri fjölmiðlum. Í myndbandi sem yfir 140 milljón manns hafa horft á um víða veröld má sjá hann vaða á nærklæðunum einum fata í Fjarðarárgljúfri.
Þar kemur hann einnig við í Jökulsárlóni, á Sólheimasandi og Seljalandsfossi, svo eitthvað sé nefnt, ýmist létt- eða alklæddur. Þá fréttist af honum á ferð í Reykjanesbæ, við Gullfoss og Geysi, auk þess sem hann átti viðkomu í Vestmannaeyjum. Loks sagðist kunningjakona mín hafa séð honum bregða fyrir fáklæddum á Hótel Rangá og að henni hefði virst sem að þar væri sjálfur Jesú Kristur á ferð með nærklæðin vafin um sig miðjan. Vissulega góð landkynning það. Fljótlega fór þó að bera á áhyggjum meðal landsmanna af því að hinir óteljandi aðdáendur kappans myndu bókstaflega reyna að feta í fótspor Biebers og að ágangurinn gæti orðið svo mikill að hætta skapaðist af fyrir viðkvæma náttúru landsins.
Þetta minnir óneitanlega á tilurð pílagrímaleiða sem hafa verið gengnar um aldir vegna trúarlegs og ekki síður menningarlegs áhuga víðsvegar um heiminn. Pílgrímsferðir eru mikilvægar innan flestra trúarbragða en þær þurfa þó ekki að vera bundnar við trú, eins og dæmin sanna, heldur átrúnað af hvers kyns tagi.[1] Engan þarf þannig að undra ef að lát Davids Bowie muni leiða til þess að aðdáendur hans muni leita til staða sem tengjast honum. Þeir sem fara til Liverpool reyna gjarnan að feta í fótspor Bítlanna og ganga Abbey Road með líkum hætti og þeir gerðu á ljósmynd sem prýðir umslag samnefndrar breiðskífu sveitarinnar frá árinu 1969.
Þá eru hér ótaldar pílagrímsferðir fólks að grafhýsi Leníns í Moskvu eða að fyrrum heimili Elvis Presleys í Graceland í Memphisfylki í Bandaríkjunum sem ku hafa verið einn mest sótti ferðamannastaðurinn í fylkinu um árabil.
Fleiri dæmi mætti nefna úr bæði nútíð og fortíð. Þannig varð til um miðja 9. öld pílagrímaleið sem byggði á goðsagnakenndum ferðum sæfarans og munksins Sankti Brendans (f. um 484 – d. um 577) á húðkeip frá Írlandi um N-Atlantshaf, þ.m.t. til Íslands og Færeyja. Frá þeim segir í frægri bók. Um er að ræða kristna frásögn sem lýsir goðsagnarlíkum atburðum og fyrirbærum. Sankti Brendan er einn af elstu dýrlingum Íra, viðurkenndur af kaþólsku kirkjunni, og verndari sæfara og ferðalanga. Pílagrímaleið hans varð til þegar menn, og ef til vill konur líka, hófu að fylgja leiðinni sem hann fór, löngu eftir að hann var látinn. Reyndu pílagrímarnir ekki aðeins að líkja eftir ævintýralegum ferðalögum kappans með því að fara nákvæmlega sömu leiðir og hann fór, heldur var farið í ferðirnar á samskonar smábátum – húðkeipum – og sagan segir að hann hafi ferðast í.
Frásagnir af sæferðum Sankti Brendans voru fyrst skráðar um 900 og jafnframt þýddar á fjölmörg tungumál en það ýtti verulega undir vinsældir ferðanna.[2] Tók fólk víða að þátt og eru þessir tilteknu pílagrímar yfirleitt taldir vera hinir írsku einsetumunkar – papar – sem sagt er frá að hafi átt viðkomu hér á landi á landnámsöld, enda þótt hér á landi hafi aldrei verið skoðað hvort þær minjar sem benda til mannaferða án fastrar búsetu á þessum tíma kunni einmitt að tengjast þeim. Fornleifarannsóknir á Írlandi benda alltént til þess að pílagrímaleið munksins og dýrlingsins Brendans hafi raunverulega verið farin og að hún hafi orðið afar vinsæl meðal almennings þar en siglingatækni hafði jú fleygt fram á þessum tíma.[3] Enn þann dag í dag er vinsælt að fara þær leiðir sem talið er að Sankti Brendan hafi farið, enda hefur goðsögninni um hann verið haldið á lofti alla tíð með minnisvörðum, útgáfu frímerkja og sérstökum hátíðum helguðum honum.
Íslendingar hafa alla tíð stundað það að einhverju marki að fara í pílagrímsferðir. Á miðöldum miðuðust þær oftast – að því talið er – við iðrunar- eða yfirbótargöngur til helgra staða úr Biblíunni. Í það minnsta geta heimildir þeirra oftast. Síðar meir varð raunar einnig vinsælt að fara til annarra staða, eins og til dæmis erkibiskupsstóla, klaustra eða annarra landsvæða sem á hvíldi sérstök helgi vegna frásagna af ferðum dýrlinga eða annars konar átrúnaðargoða um þau. Í það minnsta eru nöfn 39 íslenskra pílagríma, bæði karla og kvenna, rituð í gestabók hins fornfræga klausturs á eynni Richenau á Bodensvatni í Suður-Þýskalandi.[4] Það var þekktur viðkomustaður á pílagrímaleiðinni til Rómar. Þekktastur íslenskra pílagríma er hins vegar fyrsti ábóti Munkaþverárklausturs, Nikulás, sem fór til Jórsala snemma á 11. öld og skrifaði eftir heimkomuna leiðabók fyrir þá sem hugðu á þess konar ferðalög. Þá er sagt frá pílagrímagöngum nafntogaðra kvenna og karla í Íslendingasögum en frásagnirnar benda til þess að söguritarar hafi þekkt vel til slíkra ferða.[5] Sömuleiðis var farið í pílagrímsgöngur til Hóla, Þingeyraklausturs og Munkaþverárklausturs þegar reynt var að kveða niður þann vágest sem svartidauði varð við upphaf 15. aldar.[6] Þetta eru bara örfá dæmi. Nú á dögum flykkjast Íslendingar sem aldrei fyrr í pílagrímsferðir innanlands og utan, til sáluhjálpar, heilsubótar eða menningarlegrar upplifunar, til staða eins og til dæmis Santiago de Compostella á Spáni og Skálholts.
Svo virðist sem að á síðari öldum hafi sífellt orðið algengara erlendis að tónlistarmenn eða frægir leikarar verði að einskonar alþýðudýrlingum án þess að hafa endilega hlotið viðurkenningu af kirkjulegum stofnunum sem slíkir. Það kann því vel að vera að Justin Bieber hafi búið til nýja pílagrímaleið alþýðudýrlings með ævintýralegri og goðsagnakenndri göngu sinni um náttúru Íslands á nýliðnu hausti. Það er því aldrei að vita nema að við munum brátt sjá fáklædda pílagríma tipla berfætta á nærklæðunum einum fata um þær leiðir sem myndbandið sýnir að Justin Bieber hafi farið landið árið 2015.
Nú á dögum eru það sumsé myndböndin á Youtube sem skapa átrúnaðargoðin ólíkt því sem áður var þegar hið ritaða mál gegndi nánast eingöngu þessu hlutverki.
[line]
[1] Webb, D. (1999). Pilgrims and Pilgrimage in the Medieval West. London og New York: Tauris Publishers; Lane, P. (2001). The Archaeology of Christianity in Global Perspective. Í Timothy Insoll (ritstj.), Archaeology and World Relition, bls. 148–181. London og New York: Routledge; Pasulka, D.W. (2015). Heaven Can Wait. Purgatory in Catholic Devotional and Popular Culture. Oxford: Oxford University Press.
[2] Sjá t.d. Wooding, J. M. ed. (2000). The Otherworld Voyage in Early Irish Literature. An Anthology of Criticism. Dublin: Four Courts Press; Burgess G. og Strijbosch, C. (2000). The Legend of St Brendan. A Critical Bibliography. Dublin: Royal Irish Academy.
[3] Harbison, P. (1994). The Early Irish pilgrim archaeology in the Dingle Peninsula. World Archaeology 26:1, bls. 90–103.
[4] Íslenskt fornbréfasafn I, bls. 170–171; Einar Arnórsson. (1954). Suðurgöngur Íslendinga í fornöld. SAGA II:1, bls. 1–45.
[5] Steinunn Kristjánsdóttir (2015). Ankorítar og hermítar á Íslandi. Umeinsetulifnað á miðöldum. SAGA LIII:1, bls. 46–69.
[6] Íslenskt fornbréfasafn III, bls. 206–207 og 680–681.
Um höfundinn
[fblike]
Deila