Flóttafólk og mannúð. Tími breytinga í Evrópu?

[x_text]

Flóttamannavandinn er ekki síst til kominn vegna aðgerðaleysis, en vaxandi hópur fólks gagnrýnir nú kerfi sem þykir óréttlátt og grípur til aðgerða þvert á gildandi regluverk.

Á alþjóðlega flóttamannadaginn hinn 20. júní sl. birtu frjáls félagasamtök sem kalla sig United for Intercultural Action plagg á vefsíðu sinni með yfirskriftinni Death by Policy. Time for Change. Markmið þessara samtaka sem berjast gegn þjóðernishyggju, kynþáttahyggju og fasisma í Evrópu er að standa vörð um mannréttindi og mannhelgi innflytjenda sem leggja leið sína til Evrópu, bæði hælisleitenda og flóttafólks. Frá sjónarhóli United samtakanna ber hin víggirta Evrópa, sem þeir kalla svo, ríka ábyrgð á þeirri stöðu sem nú er uppi. Ráðamenn Evrópulanda og Evrópusambandið sérstaklega eigi beina sök á dauða fjölda flóttafólks síðustu árin. Samtökin hvetja ekki aðeins þá sem bera ábyrgð á þessari stefnu til að vakna upp af Þyrnirósarsvefni sínum heldur ekki síður almenning og fjölmiðla. Að þeirra mati er það hlutverk hinna síðarnefndu að veita stjórnvöldum Evrópulanda aðhald og knýja þau til endurskoðunar á bæði Schengen- og Dyflinnarsamningnum (1985 og 1990) og þróa mannúðlegri stefnu um innflytjendamál. [Teikningin við greinina er fengin af vefsíðu United, þar sem hægt er að panta veggspjöld frítt. ]

Það er staðreynd að fjöldi manns er á flótta í heiminum. Þeir sem gerst þekkja til telja að það séu um sextíu milljónir alls. Af þeim eru líklega um fjörutíu milljónir á flótta innan eigin landa, en í  Sýrlandi, svo dæmi sé tekið, munu vera u.þ.b. fjórar milljónir flóttafólks. Um 86% af öllu flóttafólki í heiminum er að finna í svokölluðum þróunarlöndum. Flóttamannavandinn er því miklu umfangsmeiri og alvarlegri en svo að hann sé vandi Evrópubúa. Sá hópur flóttafólks sem við sjáum í sjónvarpinu á kvöldin er aðeins smávægilegur hluti þess stóra hóps sem fellur undir skilgreininguna. Þessum minnihluta hefur tekist hið ómögulega; að komast alla leið til Evrópu vegna þess að hann hefur haft fjárhagslegt bolmagn til að borga fyrir bátsferð, rútuferð, lestarferð eða í besta falli flugferð. Stærstur hluti flóttamannavandans á heimsvísu varðar fólk sem kemst hvorki lönd né strönd, er strandaglópar í sínum eigin löndum eða í flóttamannabúðum í nágrannalöndunum.[/x_text]

[x_text class=”ptl”]Hvernig hefur sá vandi skapast sem nú er uppi í Evrópu? Það vilja margir vita og þarf að ræða mun betur. Er hægt að líkja vandamálinu við náttúruhamfarir á borð við Skaftárhlaup? Nei, það væri fráleitt.  Flóttamannavandinn í Evrópu er manngerður að miklu leyti. Stríð eru mannanna verk og þekking eykst á því hvernig jafnvel þurrkar og flóð eru það líka. Flóttamannavandinn er ekki síður til kominn vegna aðgerðaleysis manna. Evrópusambandið á drjúgan þátt í vandanum sem við Evrópubúum blasir, með setningu laga og reglna um samræmingu í málefnum útlendinga, hælisleitenda og flóttafólks, reglur sem byggjast á hugmyndinni um þjóðríkið sem afmarkað svæði. Birtingarmyndir aðgerðaleysis af hálfu Evrópuríkja má sjá víða, m.a. á Miðjarðarhafinu síðustu misseri þar sem mörg þúsund manns hafa drukknað á leið sinni til betra lífs! Gagnrýnin umræða um þær pólitísku ákvarðanir innan Evrópu sem hafa orsakað þennan vanda og viðhalda honum er löngu tímabær.

Því hefur verið haldið fram að flóttamannavandamálið sé ein stærsta ögrun sem Evrópubúar hafi staðið frammi fyrir sameiginlega síðan eftir síðari heimstyrjöldina. Ljóst er að málið er flókið í pólitískum skilningi og það hefur hrist upp í fjölda venjulegs fólks og hugmyndum þeirra um sjálf sig sem hluta af ákveðinni þjóð sem staðsett er í Evrópu. Hver erum við og hvaða rétt eigum við á þessu landi ein og sér? Hver eru þau, eiga þau rétt á að setjast að í okkar landi? Hver á að segja til um það? Við eða þau? Fjöldi fólks upplifir vanmátt, hræðslu og valdaleysi í þeim aðstæðum sem nú ríkja á meðan aðrir stíga fram, bjóða aðstoð sína með ýmsu móti.

Það er eins og eitthvað nýtt hafi gerst sem jafnvel mætti líkja við borgaralega óhlýðni. Fleiri og fleiri hafa stigið fram og gagnrýnt yfirvöld í eigin löndum fyrir sinnuleysi og miskunnarleysi.

Atferli síðari hópsins hefur vakið athygli. Það er eins og eitthvað nýtt hafi gerst sem jafnvel mætti líkja við borgaralega óhlýðni. Fleiri og fleiri hafa stigið fram og gagnrýnt yfirvöld í eigin löndum fyrir sinnuleysi og miskunnarleysi. Þessi hópur fer fram á að land þeirra og þjóð sýni samlíðan með flóttafólki og hælisleitendum og talar um mannúð og mannhelgi. Hvaða merkingu eigum við að leggja í orð þeirra og gjörðir? Hvað varð um mannúðargildið í reglugerðum Evrópusambandsins?  Hvað getum við lært af sögunni? Hvaða efnahagsaðstæður voru til staðar eftir síðari heimstyrjöldina til að takast á við vanda flóttafólks og að hvaða leyti eru aðstæðurnar aðrar í dag? Þurfum við nýja tegund mennsku og mannúðar eða getum við sótt í brunn menningar okkar og endurnýjað þær hugmyndir sem þar er að finna? Segir það eitthvað um samfélagið og siðferðilegt ástand þess hvernig við tökum á móti fólki í neyð? Ein fjölmargra sem skrifað hefur um þau málefni er Hannah Arendt en í bókinni The Origins of Totalitarianism ræðir hún um hvernig alríkissamfélagið gerir það ólöglegt að hjálpa manneskjum í neyð. Erum við stödd þar í Evrópu dagsins í dag? Klassískt væri líka að spyrja hvað gerist ef ein manneskja er meðhöndluð á ómanneskjulegan hátt, hvort þá sé hætta á að samskonar framkoma eti sig inn í samfélagið og breiðist út? Þessar og fleiri spurningar af siðfræðilegum toga bíða þess að við ræðum þær af þekkingu og yfirvegun, einnig í okkar samfélagi.

Eitt af því sem líka er þörf á að ræða er hvers virði mannréttindi og mannréttindasáttmáli Sameinuðu þjóðanna er í raun. Hvernig öðlast mannréttindi líf og verða lifandi veruleiki? Gerist það ekki m.a. þannig að venjulegt fólk grípur til aðgerða á grundvelli þeirra?

Hvernig öðlast mannréttindi líf og verða lifandi veruleiki? Gerist það ekki m.a. þannig að venjulegt fólk grípur til aðgerða á grundvelli þeirra?

Þannig virðist mér að túlka megi gjörðir fjölda fólks um alla Evrópu þessa dagana. Fólk á vettvangi hefur horfst í augu við flóttafólk og hælisleitendur, menn, konur og börn, og því hefur ofboðið. Því hefur ofboðið hvernig gildandi lög og reglur eru notuð í Evrópu í dag til að brjóta á mannréttindum og mannhelgi fólks. Fólk grípur til aðgerða þvert á gildandi regluverk innan Evrópu vegna þess að það telur kerfið óréttlátt. Venjulegt fólk um alla Evrópu viðurkennir tilvist og þarfir framandi fólks á flótta og í leit að betra lífi, hvað sem lög og reglur segja. Það viðurkennir mannhelgi einstaklinga, ekki almennt talað heldur mannhelgi þeirrar manneskju sem það horfir í augun á, það er grunnurinn að gjörðum fólks víða í Evrópu í dag.[/x_text]