[container]Óhætt er að fullyrða að krísur hafi skekið íslensku þjóðkirkjuna á undanförnum árum. Sömu sögu er að segja af mismunandi kirkjudeildum víðs vegar um heiminn, ekki síst kaþólsku kirkjunni. Vandi kirkjunnar er einmitt þema þessa heftis – krísan sem hún stendur frammi fyrir – í fortíð, nútíð og framtíð. Fjórir höfundar sem allir eru guðfræðingar fjalla um efnið frá ólíkum sjónarhornum og greina orsakir jafnt sem afleiðingar þeirra krísa sem um er fjallað. Sameiginlegt stef þemagreinanna er að krísa sé ekkert nýtt í kirkjulegu samhengi, allra síst í hinu evangelísk-lútherska kirkjudeildarsamhengi sem íslenska þjóðkirkjan tilheyrir. Uppgjör Marteins Lúthers við rómversk-kaþólsku kirkjuna á 16. öld var knúið áfram af hugmyndum um endurmat, iðrun og siðbót sem hann taldi nauðsynlegt að færi fram í hverri samtíð, samanber hið þekkta slagorð mótmælendahreyfingarinnar á 17. öld: Ecclesia semper reformanda est! Hin evangelísk-lútherska kirkja er sjálf afurð stórpólítískrar kirkjukrísu og því auðvelt að draga þá ályktun að krísa sé stöðugt viðfangsefni kirkjunnar, einstaklinga, safnaða og kirkjustjórna.
Í fyrstu þemagreininni fjallar Hjalti Hugason fjallar um á hvern hátt evangelísk-lútherska þjóðkirkjan á Íslandi brást við nútímanum um aldamótin 1900 og fram yfir miðja 20. öld. Á þessu tímabili mætti kirkjan tveimur krísum, annars vegar þeirri heimsmynd sem fylgdi nútímanum og nefna má náttúruvísindalega raunhyggju og hins vegar krísunni við upphaf kalda stríðsins. Við upphaf 21. aldar þykir Hjalta sem íslenska þjóðkirkjan standi á þröskuldi nýrrar krísu. Fjölhyggja og einstaklingshyggja hafa rutt sér til rúms og í því ljósi þurfi þjóðkirkjan að spyrja hvort sú þjóðlega söguhyggja sem hefur verið ríkjandi innan hennar frá því um miðja síðustu öld sé gott veganesti inn í hina nýju öld eða hvort hún sé líklegri til að verða kirkjunni fjötur um fót og einangra hana.
Grein Sigurjóns Árna Eyjólfssonar dregur upp mynd af íslensku þjóðkirkjunni nú um stundir og kirkjuskilningi þekktra samtímaguðfræðinga. Viss samhljómur er á milli greinar Sigurjóns Árna og greinar Hjalta enda tekur sá síðari sér það verkefni fyrir hendur að bera kirkjuskilning Hjalta saman við kirkjuskilning Gunnars Kristjánssonar, sem leggur áherslu á að þjóð og kirkja eigi samleið í gegnum menninguna sem jafnframt móti hvort tveggja.
Sólveig Anna Bóasdóttir ritar þriðju þemagreinina og fjallar um kirkjuna í víðum skilningi hugtaksins, sem hina alþjóðlegu kirkjustofnun, einstakar kirkjur og íslensku þjóðkirkjuna sérstaklega. Hún telur að kirkjan, hvar sem hún starfar í heiminum, standi frammi fyrir afgerandi vali nú um stundir sem snýst um hvort hún treystir sér í róttæka endurskoðun á gagnkynhneigðarhyggju kristinnar hefðar eða ekki.
Fjórða þemagreinin beinir sjónum að tveimur helstu krísum íslenskrar kirkjusögu frá einveldi til lýðveldis. Pétur Pétursson metur það svo að helstu kreppur innan kristindómsins eigi sér tvenns konar upptök: Annars vegar í spennu milli ólíkra túlkana á Kristi og boðskap hans og hins vegar í mismunandi skilningi á því hvernig trúin eigi að tengjast umheiminum og samfélaginu.
Í heftinu eru birtar fjórar greinar utan þema. Benedikt Hjartarson fjallar um yfirlýsingar evrópsku framúrstefnunnar og galdratrú í rússneskum fútúrisma og symbólisma. Björn Ægir Norfjörð veltir upp kostum þess og göllum að skilgreina kvikmynd á borð við The King of Kings sem Jesúmynd. Heiða Jóhannsdóttir beinir sjónum að fyrstu bresku fræðslumyndunum sem ætlað var að stuðla að forvörnum gegn kynsjúkdómum. Og Alda Björk Valdimarsdóttir og Guðni Elísson fara ofan í saumana á útrásardraumum Hallgríms og draga fram á hvaða hátt þeir beinast að íslensku listalífi og greinast frá algengari yfirlýsingum stjórnmálamanna og fjármálagreifa um efnahagsvöxt.
Í þetta sinn er birt þýdd grein eftir kaþólska guðfræðinginn Elizabeth A. Johnson sem ber heitið „Glötun og endurheimt sköpunarverksins í kristinni hefð“ og er sú unnin upp úr fyrirlestri sem hún hélt á ráðstefnu guðfræðinga um náttúru- og umhverfismál skömmu fyrir árið 2000. Guðfræðingar hafa um hríð beint sjónum að náttúrunni og eyðingu hennar og telja sig hafa ýmislegt fram að færa inn í þann málaflokk. Gegn hefðbundinni, mannmiðlægri kristinni guðfræði boðar Johnson það sem kalla má lífhyggjuguðfræði og siðfræði. Lífhyggjan leggur áherslu á að náttúran og lifandi verur aðrar en maðurinn hafi líka sjálfstætt gildi. Johnson telur að efla þurfi velferð dýra og lífríkisins í heild. Þessa skoðun, að allt lífríkið hafi sjálfstætt gildi, má að hennar mati rökstyðja út frá kristinni sköpunartrú: Ekki aðeins allir menn, heldur allt líf er skapað af Guði. Allt líf er gott í sjálfu sér, ekki bara líf mannsins.
Ritstjórar eru Sólveig Anna Bóasdóttir og Þröstur Helgason.
Ritið er 226 blaðsíður. Hægt er að panta heftið hjá Háskólaútgáfunni. Margrét Guðmundsdóttir tekur við óskum um áskrift: mgu@hi.is[/container]