Margbreytileikinn: Fegurð eða ógn?

Það er greinilega vel hægt að koma stórri merkingu fyrir á einfaldan hátt í litlu leikverki. Það sannast á barnaleikhúsverkinu Hvítt eftir þá Andy Manley og Ian Cameron sem frumsýnt var sunnudaginn 17. janúar í Hafnarborg í Hafnarfirði. Hvítt er samið fyrir yngstu börnin og fullorðna fylgjendur þeirra og kynnir ung börn fyrir töfrum leikhússins í gegnum fallega sögu tengda litunum á sama tíma og það fjallar um ógn og fegurð margbreytileikans.

Í upphafi verksins er allt hvítt og þannig á það að vera. Bómull og Krumpa vinna af alúð við það að viðhalda þeim hvíta heimi sem þau búa í en smátt og smátt skapa litirnir sér sess í veröldinni og ekkert verður samt. Það er nefnilega dauðans alvara að hvít greiða verður allt í einu gul og snúi þannig heimsmyndinni á hvolf. Hvítt er einstaklega fallegt og marglaga verk sem á ekki síður erindi til eldri barna og í raun barna á öllum aldri.

Þó að verkið Hvítt sé kynnt sem barnaleikrit sem kynnir yngri kynslóðina fyrir litunum þá býr það líka yfir dýpri merkingu sem endurspeglar þau stóru vandamál sem mannkynið fæst við öllum stundum, vandamál sem fylgja hugmyndinni um okkur og hina. Hvað er að vera öðruvísi? Hvað gerist þegar einhver er öðruvísi? Hvernig viðhöldum við heimsmynd okkar? Hvernig líður okkur þegar rótgrónum hugmyndum er ógnað? Hvernig lærum við viðurkennd norm samfélagsins og hvernig líður okkur með þau? Hvað ef við rísum upp gegn viðurkenndum hugmyndum samfélagsins? Hvað …? Hvað…? Hvað…?

Það er hægt að henda lituðum hlut en er hægt að henda lítilli veru bara af því að hún er rauð?

Bómull og Krumpa búa í sínum hvíta heimi. Þeim líður vel í veröldinni eins og hún er þó að þau finni hvernig litir sem birtast stundum á óvæntum stöðum hafa áhrif á þau, vekja upp forvitni og spennu. Það er eitthvað við þessa framandi krafta sem kitlar en kannski þess vegna þurfa þeir að fara í ruslið svo að þeir trufli ekki jafnvægið í veröldinni. En þegar lítill litaður íbúi birtist breytist allt. Það er hægt að henda lituðum hlut en er hægt að henda lítilli veru bara af því að hún er rauð?

Þó að verkið sé ekki langt þá krefst það mikils af bæði leikstjóra og flytjendum. Á sama tíma og verkið þarf að vera skýrt þá þarf það að ná að túlka þá fegurð, ást og hlýju, hræðslu, hörku og óvissu sem fólgin er í sögunni. Undirrituð sá verkið á lokaæfingu helgina á undan en þá vantaði nokkuð upp á þá einlægni, þann neista og kraft sem þarf til að koma þessari litlu og mögnuðu sögu til skila. Þá kom það vel fram að það er ekkert gefið að gott verk verði að góðri sýningu. Á 2. sýningu í Hafnarborg sunnudaginn 24. janúar þegar undirrituð leit verkið augum öðru sinni var aftur á móti allt óöryggi horfið og sagan birtist áhorfendum í öllum sínum margbreytileika. Þótt sagan í verkinu sé mjög einföld og endurtekningarsöm þá býr hún yfir spennu, gríni, einlægni og ró. Túlkun Virginiu Gillard og Maríu Pálsdóttur á hlutverkum sínum var hárfín og aldrei farið yfir strikið í gríni eða galsa, en það er eitthvað sem hefði vel getað gerst.

Á sama tíma og verkið þarf að vera skýrt þá þarf það að ná að túlka þá fegurð, ást og hlýju, hræðslu, hörku og óvissu sem fólgin er í sögunni.

Virginia Gillard er menntaður trúður og hefur langa reynslu af því að vinna með það form. Sú reynsla hennar var greinilega mjög dýrmæt í átökunum við þetta grafalvarlega gamanverk því ef einhver getur speglað hið grátbroslega í tilverunni þá er það trúðurinn. Virginia í hlutverki Bómuls kemur vel til skila þeim vanda sem fylgir því að læra á norm samfélags og hvað þarf að gera til að viðhalda þeim. Áhorfandinn skynjar sterkt efann sem býr í huga hans um hvort hvítur heimur sé það eina rétta og vantrú hans á að það að gleðjast yfir litum sé rangt. Angist Bómuls yfir því að nýjum íbúa er hent aðeins vegna þess að hann hefur ekki réttan lit er greinileg og smitast beint til áhorfenda sem fylgjast spenntir með næturævintýri hans við að bjarga útlaganum.

María Pálsdóttir var falleg andstæða Virginiu í tjáningu og allri framkomu. Í hlutverki Krumpu er hún sú sem veit hvað er rétt og rangt í þessum heimi og hvað þarf til að viðhalda því sem er. Undrunin og óöryggið sem hún finnur fyrir þegar litaði íbúinn birtist í bænum og truflar þannig hina vel skilgreindu tilveru er augljós og vekur upp samúð. Því þrátt fyrir að hana langi innst inni að fagna breytingunum þá veit hún að þannig gerir maður ekki og því þarf litla rauða eggið að fara í ruslið eins og allt annað litað dót. Það er ekki öfundsvert starf að viðhalda hefð og það að heimsmynd manns sé ógnað er grafalvarlegt mál.

Einlægni í flutningi og opin orka í átt að áhorfendum er því mikilvægari í barnasýningum en í flestu öðru leikhúsi.

Börn eru næmustu áhorfendur sem leikarar standa frammi fyrir. Þau horfa ekki bara með augunum og huganum heldur með hjartanu. Það sem þau sjá og heyra á hverjum tíma er lífið eins og það er. Það er ekki fyrr en seinna sem þau uppgötva að ekki er allt sem sýnist. Einlægni í flutningi og opin orka í átt að áhorfendum er því mikilvægari í barnasýningum en í flestu öðru leikhúsi. Börn bregðast við áreiti án þess að þær síur sem við tileinkum okkur á lífsleiðinni séu farnar að virka. Þau þurfa meðal annars að tjá sig um sýninguna meðan á henni stendur sem auðveldlega getur truflað einbeitingu sýnenda. Hvað Virginiu og Maríu varðar þá náðu þær greinilega vel til áhorfenda. Börnin sátu spennt og fylgdust vel með öllu sem fram fór á sviðinu og höfðu ýmislegt um viðburði verksins að segja. Litlum samferðamanni mínum 5 ára þótti þetta allt saman stórmerkilegt og var hugsi yfir því sem gerst hafði lengi á eftir. Þegar sýnt er fyrir svona unga gesti getur verið kúnst að byrja og enda leikrit, ekki síst þegar unnið er í litlu og þröngu rými eins og í Hafnarborg þar sem engin leiktjöld eru fyrir sviðinu. Í Hvítu var þetta leyst á skemmtilegan hátt. Verkið hófst með því að starfsmaður sýningarinnar bað börnin að loka augunum og telja upp að sjö – sem þau gerðu samviskulega – til að leikendur kæmust inn á sviðið. Þegar þau opnuðu augun aftur hafði undrið gerst. Sviðið var ekki lengur autt og tómt heldur lifandi því á því sat persóna og prjónaði. Verkinu lauk einnig á ljúfan hátt því eftir að litir höfðu tekið völdin á sviðinu gátu leikendur tengst inn í litskrúðugan heim áhorfenda og börnin máttu koma og láta taka mynd af sér með þeim.

Sviðsmyndin í verkinu er óendanlega falleg. Hvít og hrein veröld agnarsmárra húsa og tjalds þar sem Bómull og Krumpa búa. Það er greinilegt að nostrað hefur verið við hvert smáatriði. Búningarnir, stuttbuxur og blússa eða bolir í stíl austurrísks eða svissnesks sveitaklæðnaðar, nema ekki litskrúðugir heldur hvítir, bera einnig yfirbragð nákvæmni og nosturs.

Litirnir birtast á skemmtilegan hátt inni í hvítri veröldinni með hjálp lýsingar og lítilla hluta sem notaðir eru í verkinu. Þeir brjótast ekki inn í veröldina með látum heldur læðast inn einn og einn og gefa þannig veröld verksins líf og lit. Tónlistin undirstrikaði á ljúfan hátt allt það sem gerðist á sviðinu; kyrrðina, breytingarnar, eftirvæntingu og spennu. Leikendurnir bættu líka við hljóðmyndina með því að skapa hljóð við athafnir sínar. Allt í raun snilldarlega gert.

Verkið Hvítt er gull sem umgangast þarf af alúð til að það glói. Virginíu og Maríu tekst svo sannarlega að láta það gerast undir leikstjórn Gunnars Helgasonar og með dyggri hjálp samstarfsfólks sem sá um lýsingu, hljóð, sviðsmynd og búninga. Aðstandendur sýningarinnar færðu áhorfendum ævintýrið af þeirri væntumþykju og virðingu sem það á skilið.

[Ljósmyndir: Mummi Lu]

[fblike]