Hreinsun eftir Sofi Oksanen

Höfundur: Sofi Oksanen
Þýðing: Sigurður Karlsson
Leikstjórn: Stefán Jónsson
Leikarar: Arnbjörg Hlíf Valsdóttir, Margrét Helga Jóhannsdóttir, Ólafur Egill Egilsson, Pálmi Gestsson, Stefán Hallur Stefánsson, Vigdís Hrefna Pálsdóttir og Þorsteinn Bachmann
Leikmynd: Ilmur Stefánsdóttir
Búningar: Þórunn María Jónsdóttir
Tónlist: Paul Corley
Lýsing: Halldór Örn Óskarsson
Frumsýnt í Þjóðleikhúsinu 27. október 2011.

Öll veröldin er leiksvið sagði Shakespeare. Það er því ekki úr lagi að ætla að leiksviðið spegli veröldina, a.m.k. að hluta. Höfundur leikritsins Hreinsun sem frumsýnt var í Þjóðleikhúsinu þann 27. október síðastliðinn hefur kosið að sýna áhorfendum inn í veröld sem okkur Íslendingum er framandi og kannski sem betur fer.  Sofi Oksanen er finnsk/eistneskur rithöfundur sem hlotið hefur fjölmörg verðlaun fyrir ritverk sín. Hún hefur einungis gefið frá sér þrjár skáldsögur en þær hafa allar notið mikillar athygli.

Hreinsun gerist í Eistlandi á tveimur tímum, við upphaf tíunda áratugarins og við upphaf þess sjötta. Ung stúlka, illa til reika, finnst við lúinn sveitabæ gamallar konu. Unga stúlkan, Zara,  virðist hafa orðið fyrir líkamlegu og andlegu ofbeldi og fær athvarf hjá konunni, Aliide, a.m.k. um tíma. Zara er elt af óskemmtilegum náungum, mafíósum, sem stunda mansal. Án þess að láta of mikið uppi þá fléttast líf þessara kvenna saman og hafa þær báðar orðið fyrir ofbeldi af hendi karlmanna og þurft að læra listina að lifa af, hvað sem það kostar.

Þema verksins er kannski ekki nýtt af nálinni og aðferð höfundar ekki heldur. Leikritið er ekki línuleg frásögn og farið er fram og tilbaka í tíma sem tekst ágætlega. Framvindan er skýr og stöðug.

Öll kvenhlutverkin eru gríðarlega sterk.

Með hlutverk Aliide eldri fer Margrét Helga Jóhannsdóttir sem stígur aftur á svið Þjóðleikhússins eftir margra ára hlé en hún hefur sem kunnugt er starfað í Borgarleikhúsinu um langa hríð. Margrét Helga er kraftmikil leikkona og hér er hún í essinu sínu. Verkið er erfitt og hlýtur að reyna á tilfinningar og þrótt leikara. Í stuttu máli sagt fór Margrét Helga á kostum. Bravó.

Aliide yngri leikur Vigdís Hrefna Pálsdóttir. Vigdís er líklega í sínu stærsta hlutverki til þessa, a.m.k. reynir gífurlega á hana í þessu verki. Hún skilar sínu hlutverki með sóma.

Arnbjörg Hlíf Valsdóttir leikur hina umkomulausu Zöru. Arnbjörg hefur þann hæfileika að geta túlkað persónu á þann hátt að maður hefur samúð með henni en er jafn framt hálfhræddur við hana.

Ólafur Egill Egilsson og Pálmi Gestsson leika mafíósana sem eru á eftir Zöru, Pasha og Lavrenti, og bregða þeir sér einnig í hlutverk hermanna. Hlutverk þeirra eru einstaklega óviðfelldin, þó er annar mafíósinn skárri en hinn. Ólafur Egill leikur vel hinn hrottafengna Pasha og Pálmi er hreint ágætur í hlutverki Lavrenti sem virðist hafa misst fótanna í lífinu eftir fráfall konu sinnar.

Stefán Hallur Stefánsson er í hlutverki Hans, mannsins í lífi Aliide og Þorsteinn Bachmann leikur eiginmann hennar. Stefán Hallur hefur oftar en ekki leikið ofbeldismenn í gegnum tíðina en hér er hann fórnarlamb stríðs og aðstæðna og gerir hann það vel. Þorsteinn leikur fremur þurran og leiðinlegan eiginmann Aliide og á hann mjög góðan leik. Hann dansar þarna á mörkum kómedíu og raunsæis en fer þó ekki yfir strikið.

Leikmynd Ilmar Stefánsdóttur var mögnuð, vægast sagt. Stór, flókin og minnir helst á austur-evrópskan dreka, eins konar skrímsli. Þó er hún líka raunsæ. Stólar, borð, eldavél, matur og áhöld draga áhorfandann inn þennan heim og þröngva honum til að lifa sig inn í aðstæðurnar. Sjón er sögu ríkari.

Búningar Þórunnar Maríu Jónsdóttur eru vel við hæfi. Kjólgopar kvennanna eru í takt við tíðarandann og búningar karlanna einnig. Búningur Vigdísar Hrefnu breytist þó lítillega og verður litaglaðari eftir því sem persónu hennar vegnar „betur“ ef svo má að orði komast.

Lýsing Halldórs Arnar Óskarsonar þjónaði verkinu vel sem og tónlist Paul Corley. Hvort tveggja var látlaust en lagði áherslur þar sem það átti við. Paul Corley semur í fyrsta sinn fyrir leikhús og tekst það vel.

Þýðing Sigurðar Karlssonar var þjál og áreynsluslaus enda er þar vanur leikhúsmaður á ferð og kann tæknina við góðan textaflutning.

Leikstjórinn Stefán Jónsson hefur kosið að fara nokkuð hefðbundna leið og er verkinu trúr. Í verki sem Hreinsun, þar sem sagan sjálf skiptir máli og mikilvægt er að textinn komist til skila, er nauðsynlegt að leyfa verkinu að lifa sjálfu án mikilla afskipta leikstjórans. Hér tekst þetta með ágætum.

Viðfangsefni verksins er vissulega áleitið en það kemur ekki á óvart að höfundur hafi viljað „klára“ verkið með því að skrifa síðar skáldsögu um efnið. Hreinsun er með magnaðri sýningum sem ég hef séð og er það ekki síður aðstandendum að þakka en handriti.